Οι γυναίκες της Ζαπατιστικής κοινότητας έδωσαν στη δημοσιότητα ένα φεμινιστικό μανιφέστο γραμμένο ποιητικά. Το κείμενο προέκυψε από τις δράσεις της συνάντησης τέχνης «RebelArte y RevelArte», και παρουσιάστηκε από τρεις νεαρές γυναίκες Ζαπατίστας από το Καρακόλ Χασίντο Κανέκ. Ονομάζεται «Είμαι Γυναίκα, είμαι Ιθαγενής Γυναίκα» και δμιουργήθηκε μέσα από μια διαδικασία έρευνας που βασίστηκε σε όσα συζητούνται στις γυναικείες ομάδες της περιοχής.
Πριν το γράψουν άκουσαν τις μητέρες, τις γιαγιάδες, τις προγιαγιάδες, τις μεγαλύτερες αδελφές τους «και αντικρίστηκαν στον καθρέφτη του εαυτού τους ως νέες γυναίκες ζαπατίστας του σήμερα» όπως οι ίδιες λένε.
Στο βίντεο που ακολουθεί προβάλλονται εικόνες από τα μαθήματα βοτανικής ιατρικής, μαιευτικής, πρακτικών οστεοθεραπείας και γενικής θεραπείας, καθώς και από την πρόοδο στην κατασκευή του χειρουργείου.
Στο site En lace Zapatista όπου αναρτήθηκε το ποίημα και το βίντεο διευκρινίζεται πως «…Ίσως να μην φαίνεται πολύ καθαρά στο βίντεο, αλλά όταν τελειώνουν την παρουσίασή φωνάζουν «Ζήτω οι γυναίκες!» κι αμέσως μετά «Ζήτω οι Παλαιστίνιες γυναίκες!».
Ακολουθεί το ποίημα σε ελεύθερη μετάφραση.
Είμαι γυναίκα, γυναίκα ιθαγενής
Είμαι μια ιθαγενής γυναίκα που συναντά προβλήματα
στο βλέμμα μου καθρεφτίζεται η θλίψη
το κάθε βήμα μου αφήνει ένα αποτύπωμα, ένα σημάδι
από τις πληγές που μου προκάλεσαν ο άντρας και ο καπιταλισμός.
Δεν είναι το ίδιο να είσαι πλούσια γυναίκα, είναι αλλιώτικο
Γιατί κι οι πλούσιες αν και γυναίκες, με περιφρόνηση με κοιτούν
Όπως οι άντρες.
Ντύθηκα όπως ήθελαν για να ξεχάσω ότι είμαι αυτή που είμαι
Το αντρικό βλέμμα με μετέτρεψε σε αντικείμενο,
σε κάτι ανάξιο, σε κάτι κατώτερο, σε κάτι αδύναμο
κι έτσι έγινα πολύ δυστυχισμένη
Έτσι έμαθα ότι η ζωή είναι χάλια
Ο πόνος με οδήγησε να μισήσω το σώμα μου, να μισήσω αυτό που είμαι
Να ξεχάσω ότι είμαι όμορφη και λαμπερή.
Ο ζαπατιστικός λόγος όμως γεννήθηκε κι έγινε η καλύτερή μου φίλη
έγινε ή η σωτηρία μου.
Σήμερα ξανα αρχίζω γιατί έμαθα να αγαπώ αυτό που είμαι
να αγαπώ το ότι είμαι γυναίκα
Έμαθα ότι δεν γεννήθηκα για να υπηρετώ ή να ευχαριστώ τον άντρα, ούτε για να υπακούω σε κανέναν
Αλλά γεννήθηκα για να με αγαπώ και να με φροντίζω ως γυναίκα
και δεν θα είναι ευτυχισμένη αν δεν να πάψουν να με εκμεταλλεύονται.
Σήμερα γιορτάζω που είμαι γυναίκα.
Για το θάρρος μου, για τη δύναμή μου, γιατί κατάλαβα ότι είμαι ολοκληρωμένη
Από εδώ και μπρος θα είμαι γυναίκα με σταθερό βήμα, αποφασισμένη να παλέψω για τη ζωή
Η γενναία μου καρδιά χτυπά δυνατά για να είμαι ελεύθερη
Η καρδιά μου, το θάρρος μου και η δύναμή μου θα με βοηθήσουν να ελευθερωθώ μαζί με τη πεταλούδα
Θα συνεχίσω να πηγαίνω μπροστά με το πνεύμα του αγώνα.
Άλλες γυναίκες που μιλούν τη διάλεκτο τσελτάλ (η οποία διαφέρει από περιοχή σε περιοχή), εξηγούν:
«Αυτό που λέει το ποίημα είναι ότι η γυναίκα ένιωθε λύπη, ότι δεν περνούσε η μέρα. Ότι οι πλούσιοι την περιφρονούσαν επειδή είναι γυναίκα και ότι ακόμα και οι πλούσιες γυναίκες την έβλεπαν σαν πράγμα, όχι σαν άνθρωπο. Δηλαδή ότι δεν είναι το ίδιο να είσαι πλούσια γυναίκα με το να είσαι φτωχή γυναίκα. Και δεν είναι το ίδιο να είσαι γυναίκα της πόλης με το να είσαι ιθαγενής γυναίκα. Και οι άντρες στο χωριό της είναι σεξιστές.
Έτσι, μέσα από όλη αυτή τη θλίψη, έμαθε να μισεί τον εαυτό της, να μισεί το σώμα της, κι έφτασε να ξεχάσει ότι είναι όμορφη. Και τότε ήρθε ο αγώνας, και εκεί έμαθε ότι δεν υπάρχει άλλος δρόμος παρά να παλέψει. Και τώρα μαθαίνει και άλλα πράγματα και δουλειές. Και η καρδιά της είναι χαρούμενη γιατί κατάλαβε ότι αξίζει, ότι είναι όμορφη και ότι έχει δύναμη και θάρρος, και για αυτό έχει αξία ως γυναίκα».