Σεισμός στο Άγιο Όρος: Ρωγμές σε αγιογραφίες ανεκτίμητης αξίας, τρούλους και θόλους – «Υπάρχουν ζημιές σε όλες τις μονές» – ΦΩΤΟ
Το να επισκεφθεί κανείς το Άγιο Όρος, αποτελεί μία ιδιαίτερη εμπειρία ζωής, καθώς πέρα από τις περιπατητικές διαδρομές από μοναστήρι σε μοναστήρι, μέσα στην φύση και την απόλυτη σιωπή, οι μοναδικές εικόνες, τα ιστορικά χειρόγραφα και οι ανεκτίμητης αξίας τοιχογραφίες, προκαλούν δέος στους πιστούς. Ο ισχυρός σεισμός μεγέθους 5,3 Ρίχτερ που σημειώθηκε στις 7 Ιουνίου στο «Περιβόλι της Παναγίας», αναστάτωσε -έστω και για λίγο- την γαλήνη και την μοναστική ζωή, και άφησε πίσω του ζημιές και στις 20 μονές, εκ των οποίων οι πιο σοβαρές καταγράφηκαν στο βόρειο τμήμα της χερσονήσου του Άθω, ενώ μικρότερες ήταν οι φθορές μακριά από το επίκεντρο της σεισμικής δόνησης.
Ρεπορτάζ: Κωνσταντίνα Χαϊνά
Στην χερσόνησο του Αγίου Όρους είχε προηγηθεί, την 15η Φεβρουαρίου, σεισμός μεγέθους 4,7 Ρίχτερ, που προκάλεσε αρκετές ζημιές σε ναούς και κτίρια κατοικίας (πτέρυγες) των μονών και των εξαρτημάτων αυτών, όπως αναφέρεται και στην ανακοίνωση του υπουργείου Πολιτισμού. Το επίκεντρο του σεισμού της 7ης Ιουνίου εντοπίστηκε στη θαλάσσια περιοχή κοντά στις παραλιακές μονές Δοχειαρίου και Ξενοφώντος, και είναι μέχρι στιγμής ο ισχυρότερος της ακολουθίας των δεκάδων δονήσεων που προηγήθηκαν και ακολούθησαν.
Κατά την πρώτη αυτοψία που διενήργησε κλιμάκιο πολιτικών μηχανικών την Κυριακή, κρίθηκε ότι τέσσερις μονές (Ξενοφώντος, Αγίου Παντελεήμωνος, Σίμωνος Πέτρα και Δοχειαρίου) χρήζουν παρέμβασης ώστε να απομακρυνθεί ο κίνδυνος κατάρρευσης δομικών στοιχείων στο εγγύς μέλλον, σε περίπτωση ενός νέου σεισμού, ανάλογου μεγέθους. Στην δεύτερη αυτοψία που πραγματοποιήθηκε την Τετάρτη, συνεχίστηκε ο έλεγχος και σε άλλες μονές, συνολικά 11, και ο μεγαλύτερος κίνδυνος που υπάρχει αυτή την στιγμή στη Χερσόνησο του Άθω είναι η κατάρρευση δομικών στοιχείων, που ενδεχομένως να προκαλέσει ζημιές σε τρούλους, τοιχογραφίες και ψηφιδωτά ανεκτίμητης αξίας.
Η αρχική εκτίμηση του κόστους για την επιδιόρθωση των ζημιών ανήλθε στα 6-7 εκατ. ευρώ, ωστόσο το ποσό θα είναι σίγουρο όταν ολοκληρωθούν οι έλεγχοι. «Προχωράμε συνεχώς σε καταγραφές, ετοιμάζουμε ειδικά άρθρα αποκατάστασης ζημιών ώστε να μπορέσουμε να γίνουν γρήγορα και τα έργα και να έχουμε μία πλήρη εικόνα του κόστους. Δεν νομίζω πως θα αλλάξει η εκτίμησή μας» επισημαίνει ο κ. Περτζινίδης, τονίζοντας πως εάν υπάρξει η χρηματοδότηση, μέχρι το τέλος του Οκτωβρίου «θα έχουμε τελειώσει. Είναι δύσκολες αυτές οι εργασίες και απαιτούν ειδικά συνεργεία, αν και οι ζημιές είναι αναμενόμενες. Αυτό που θα ήθελα να τονιστεί, είναι ότι εάν τα τελευταία 40 χρόνια δεν υπήρχε το ΚΕΔΑΚ για να επιτελέσει αυτό το έργο μέσα στο Άγιο Όρος, με την αρωγή της Ιεράς Κοινότητας, τα μισά κτίρια δεν θα τα είχαμε, και αυτή τη στιγμή θα κάναμε άλλη συζήτηση».
Η επιδιόρθωση των ζημιών στις μονές του Αγίου Όρους έχει καθοριστική ιστορική σημασία, καθώς συμβάλλει στη διατήρηση ενός μοναδικού κέντρου της Ορθόδοξης πνευματικότητας και βυζαντινής πολιτιστικής κληρονομιάς. Οι μονές, με την πολύτιμη αρχιτεκτονική, τα ανεκτίμητα χειρόγραφα και τις αγιογραφίες που φυλάσσουν, αποτελούν ζωντανά μνημεία που μαρτυρούν την αδιάκοπη παρουσία του μοναχισμού επί περισσότερο από μια χιλιετία.
Σύμφωνα με την ανακοίνωση του υπουργείου Πολιτισμού, οι ζημίες που καταγράφηκαν από το Κλιμάκιο της Εφορείας Αρχαιοτήτων Χαλκιδικής και Αγίου Όρους έχουν ως εξής:
Μονή Ξενοφώντος
Το κλιμάκιο της Εφορείας κατά την αυτοψία στο παλαιό καθολικό, μνημείο, του τέλους του 10ου αιώνα, κατάγραφο με τοιχογραφίες του 16ου αιώνα, διαπίστωσε ότι ο σεισμός προκάλεσε έντονες ρωγμές στους τρούλους, τόσο στον κυρίως ναό, όσο και στη λιτή, ενεργοποιώντας και τις παλαιές ρωγμές, κυρίως σε τόξα που είχαν κλείσει.
Οι ρωγμές, στις εσωτερικές τοιχογραφημένες επιφάνειες, προκάλεσαν, σε κάποια σημεία, ακόμα και αποκολλήσεις του ζωγραφικού στρώματος, έως και περιορισμένης κλίμακας πτώσεις επιχρισμάτων, με τοιχογραφίες. Αρκετές από αυτές τις ζημίες είχαν προκληθεί από τον σεισμό της 15ης Φεβρουαρίου 2025, ωστόσο με τον πρόσφατο σεισμό παρουσιάστηκε επιδείνωση.
Η Εφορεία, άμεσα, μετά τις φθορές του σεισμού της 15ης Φεβρουαρίου, με συνεργεία συντηρητών είχε εφαρμόσει σωστικά μέτρα επί των τοιχογραφιών σε σημεία που προκλήθηκαν οι ρωγμές, προκειμένου να συγκρατηθούν αποκολλημένες ζωγραφικές επιφάνειες. Με την ενέργεια αυτή απετράπησαν οι, μεγαλύτερης έκτασης, φθορές των τοιχογραφιών.
Σημειώνεται ότι από την πτώση μικρού μεταλλικού πολυελαίου, στον κυρίως ναό, προκλήθηκαν μικρής κλίμακας φθορές στο μαρμαροθετημένο δάπεδο, του 11ου αιώνα.
Για το παλαιό καθολικό της μονής Ξενοφώντος και δεδομένης της ιστορικής αξίας του, έχει προταθεί, εκτός από την ολοκλήρωση λήψης άμεσων σωστικών μέτρων στις τοιχογραφίες, η εκπόνηση μας σειράς μελετών, με στόχο να ενισχυθεί το μνημείο στο σύνολό του και να αντιμετωπίσει οριστικά παλαιότερες παθογένειες.
Στη ΝΔ πτέρυγα της μονής παρατηρήθηκαν μικρής κλίμακας ρωγμές, επί των τοιχογραφιών του παρεκκλησίου της Αγίας Ευφημίας.
Στο νέο καθολικό, κτίσμα του 1819, με σύγχρονες τοιχογραφίες του ιερομονάχου Λουκά Ξενοφωντινού, σημειώθηκαν ασθενείς ρωγμές, κατά σημεία. Οι πρόσφατες εργασίες ενίσχυσης του μνημείου, με μεταλλικούς ελκυστήρες, απέτρεψαν περαιτέρω φθορές.
Αντίθετα, έντονες ρηγματώσεις προκλήθηκαν στον εξωνάρθηκα του ναού (χωρίς τοιχογραφίες), το οποίο δεν είχε ενισχυθεί με ελκυστήρες.
Μονή Δοχειαρίου
Το σημερινό καθολικό της μονής Δοχειαρίου χρονολογείται στο β΄ μισό του 16ου αιώνα αποτελώντας ανακατασκευή παλαιότερου κτίσματος του 12ου αιώνα. Φέρει τοιχογραφίες του 1568 που αποδίδονται στον φημισμένο ζωγράφο της κρητικής σχολής, Τζώρτζη.
Στους θόλους και στους δύο τρούλους της λιτής είχαν προκληθεί, κατά το παρελθόν, ρηγματώσεις. Η Εφορεία Αρχαιοτήτων Χαλκιδικής και Αγίου Όρους είχε εφαρμόσει σωστικά μέτρα, κυρίως με γάζες και κατά σημεία αρμολογήματα των ρωγμών.
Οι ρηγματώσεις αυτές επιδεινώθηκαν με την σεισμική ακολουθία του τελευταίου έτους, περισσότερο όμως με τον πρόσφατο σεισμό της 7ης Ιουνίου.
Σημειώνεται ότι στην τράπεζα της μονής-κτίσμα του 1547, με κάτοψη σχήματος Τ, με τοιχογραφίες του 1676 και του 1700, ενεργοποιήθηκαν παλαιότερες ρωγμές αν και κλεισμένες με νεότερα κονιάματα.
Επιπλέον σημειώθηκαν αποκολλήσεις ζωγραφικού στρώματος από τη φέρουσα τοιχοποιία.
Επίσης, στο διαβατικό, τον διάδρομο που οδηγεί από το καθολικό στην τράπεζα, αλλά και στο χώρο της θαυματουργής εικόνας της Παναγίας Γοργοϋπηκόου, με τοιχογραφίες των πρώτων δεκαετιών του 18ου αιώνα, παρατηρήθηκε η εκ νέου διάνοιξη παλαιότερων ρωγμών στο περίγραμμα των τυμπάνων των τόξων.
Στη μονή Δοχειαρίου το ΥΠΠΟ, διά της Εφορείας Αρχαιοτήτων Χαλκιδικής και Αγίου Όρους έχει εγκαταστήσει ήδη συνεργείο συντηρητών εφαρμόζοντας προστατευτικά μέτρα στην τράπεζα και στο διαβατικό.
Συνεργείο συντηρητών πραγματοποίησε αυτοψία, προκειμένου να εκτιμηθεί η κατάσταση των τοιχογραφιών του καθολικού και να καταγράψει ζημιές σε παρεκκλήσια της μονής.
Στη μονή Παντοκράτορος η αυτοψία κατέγραψε την κατάσταση των τοιχογραφιών του καθολικού και στα παρεκκλήσια της. Αυτοψία, επίσης, διενεργείται στο Βατοπέδι, ενώ στη Σίμωνος Πέτρα έχουν σημειωθεί βλάβες στη κεντρική πτέρυγα και σε σημεία τοιχογραφιών.
«Αμέσως μετά τη σεισμική δόνηση της 7ης Ιουνίου το υπουργείο Πολιτισμού διά των αρμοδίων υπηρεσιών του, αλλά και εγώ προσωπικά, βρισκόμαστε σε συνεχή επαφή με τους εκπροσώπους των Ιερών Μονών», ανέφερε σε δήλωσή της η υπουργός Πολιτισμού, Λίνα Μενδώνη.
«Η Εφορεία Αρχαιοτήτων Χαλκιδικής και Αγίου Όρους, με κλιμάκιο αρχαιολόγων και συντηρητών, με επικεφαλής τον προϊστάμενό της Γιώργο Σκιαδαρέση, είναι παρούσα στον Άθω, από την επαύριο του σεισμού, και θα παραμείνει εκεί μέχρις ότου ολοκληρωθεί το σύνολο των αυτοψιών και των ενδελεχών ελέγχων, σε όλα τα πληγέντα μνημεία. Όπως και στο παρελθόν, όσες φορές χρειάστηκε, το ΥΠΠΟ έχοντας πλήρη επίγνωση της τεράστιας αρχαιολογικής, ιστορικής και πνευματικής σημασίας του Αγίου Όρους είναι παρόν, προκειμένου τραύματα και ζημίες να επουλωθούν σύμφωνα με τις αρχές της επιστήμης και της δεοντολογίας», πρόσθεσε.
Διοικητής Αγίου Όρους: Οφείλουμε να διατηρήσουμε αυτόν τον φάρο της Ορθοδοξίας
«Το μετά του σεισμού χωρίζεται σε δύο επίπεδα: Ένας άξονας είναι η πρόληψη. Τα μηχανήματα της Πυροσβεστικής μπήκαν μέσα, όπως και ειδικό προσωπικό, ενώ ενεργοποιήθηκαν και οι ομάδες ετοιμότητες που έχει κάθε μοναστήρι σε συνεργασία με την διοίκηση. Ο δεύτερος άξονας, είναι αυτός της αντιμετώπισης όπου έχουμε πολλές δράσεις. Ειδικοί επιστήμονες έρχονται και καταγράφουν τις ζημιές, προκειμένου να ξεκινήσουμε όσο πιο σύντομα γίνεται την διαδικασία επιδιόρθωσης».
Σχετικά με το κόστος της επιδιόρθωσης των ζημιών, ο κ. Στεφανής επεσήμανε πως δεν είναι σε θέση αυτή τη στιγμή να το γνωρίζει ακριβώς. «Δεν έχει χαρτογραφηθεί όλη η περιοχή ακόμη, όταν ολοκληρωθεί θα καταγραφεί και το πλήρες νούμερο. Ωστόσο, αυτό που πρέπει να τονίσουμε είναι πως το σημαντικό δεν είναι οι “εργασίες υποστήριξης”, αλλά αυτό που πρέπει να “υποστηριχθεί”, δηλαδή τα κτίρια, οι τοιχογραφίες και οι εικόνες, απίστευτης πνευματικής και αρχαιολογικής αξίας. Αυτό είναι το σημαντικό. Οι ζημιές μπορούν να επιδιορθωθούν, και να μην ξεχνάμε ότι έχουν αναστηλωθεί από την στάχτη τους κτίρια. Αυτός είναι και ο λόγος που υπηρετούμε με την λογική, ότι είναι ένα μέρος στο οποίο εγκαταβιώνουν άνθρωποι, προσφέροντας την αγάπη τους προς τον Θεό για πάνω από 1.000 χρόνια, και οφείλουμε να διατηρήσουμε αυτόν τον φάρο της Ορθοδοξίας».