Μοιράζονται τη ζωή και τα όνειρα. Για την πατρίδα τους, την Παλαιστίνη και την Τέχνη, ως μέσο αντίστασης.
Πριν έρθουν για πρώτη φορά στην Ελλάδα, δύο από τους καλλιτέχνες που συμμετέχουν στην έκθεση All eyes on Palestine (12 Δεκεμβρίου 2025 – 25 Ιανουαρίου 2026, Καρόρη 15 & Βορέου 4, Αθήνα) μίλησαν στο tvxs.
Σάντι Αλζακζούκ (Shadi Alzaqzouq): Χαρτογραφώντας την Επιστροφή
Παλαιστίνιος εικαστικός καλλιτέχνης, ακτιβιστής και μουσικός, γεννήθηκε στη Λιβύη το 1981, μεγάλωσε ανάμεσα στη Βεγγάζη και τη Γάζα και ζει στη Γαλλία από το 2007. Το υπερρεαλιστικό του έργο, πάνω στο προσωπικό βίωμα -εξορία, αποκλεισμός, απώλεια, διαπραγματεύεται τις πραγματικότητες της κατεχόμενης γης και της διασπορικής ύπαρξης, μεταμορφώνοντας μορφές, τοπία και αρχετυπικά σύμβολα σε εικαστικές μαρτυρίες της παλαιστινιακής αντίστασης και ταυτότητας. Το 2015, ενώ συμμετείχε στο project «Dismaland» του Banksy, προέβη σε μια διαμαρτυρία: κάλυψε τα έργα του με σεντόνια που έγραφαν «Αναπαύσου εν ειρήνη Γάζα – Μποϊκοτάρετε το Ισραήλ» και ξάπλωσε δίπλα τους. Η πράξη του λογοκρίθηκε από τους διοργανωτές ως «ειδεχθής διαμαρτυρία», ωστόσο πυροδότησε εκ νέου τη συζήτηση για το πολιτιστικό μποϊκοτάζ ως μορφή αντίστασης.
Τι συμβολίζει το έργο που παρουσιάζετε στην έκθεση στην Αθήνα;
Είναι ένα αυτοπροσωπογραφικό έργο με τίτλο Read. Σε αυτό, διερευνώ τον τρόπο με τον οποίο τα μέσα ενημέρωσης και οι πολιτικές αφηγήσεις δημιουργούν φόβο και παρεξηγήσεις γύρω από το Ισλάμ και αντιμετωπίζω τους τρόπους με τους οποίους αυτές οι αφηγήσεις διαμορφώνουν την αντίληψή μας για την αλήθεια. Στον πίνακα, δείχνω τον εαυτό μου να διαβάζει το Κοράνι, σε μια στιγμή πνευματικής ηρεμίας και εσωτερικής γαλήνης, πλήρως βυθισμένο στη σκέψη. Πίσω μου, όμως, ξεδιπλώνεται μια χαοτική σκηνή: ένα παραμορφωμένο κοινοβούλιο γεμάτο επιθετικούς, φωνακλάδες πολιτικούς και δημοσιογράφους, που απεικονίζονται με την ακατέργαστη, απείθαρχη φύση τους, μακριά από την επιμελημένη εικόνα που συχνά παρουσιάζουν δημοσίως.
Μέσα από αυτή την αντίθεση, ήθελα να δείξω το χάσμα μεταξύ της προσωπικής αλήθειας και των χειρισμών των θεσμών. Ο τίτλος «Read» (Διάβασε) αναφέρεται στην πρώτη λέξη που αποκαλύπτεται στο Κοράνι, τονίζοντας τη γνώση, τον στοχασμό και την αυτογνωσία ως εργαλεία απελευθέρωσης. Αντιστρέφοντας τους ρόλους και αμφισβητώντας αυτό που είναι κοινώς αποδεκτό, προσκαλώ τους θεατές να επανεξετάσουν την πράξη της ανάγνωσης όχι μόνο ως μια φυσική χειρονομία, αλλά ως μια μορφή αντίστασης — μια πράξη χειραφέτησης απέναντι στον φόβο, τον έλεγχο και τη σιωπή. Αυτό το έργο είναι βαθιά προσωπικό, αλλά ελπίζω να έχει καθολική απήχηση, προκαλώντας τους θεατές να δουν πέρα από τις εμφανίσεις και να αντιμετωπίσουν τις αντιφάσεις στις αφηγήσεις που μας περιβάλλουν.
Μια λέξη για την Παλαιστίνη – ποια είναι η δική σας;
Η ψυχή της αντίστασης
Διαβάζω από συνέντευξη σας «Γεννήθηκα στη Λιβύη, στην έρημο. Γεννήθηκα χωρίς γη, χωρίς σπίτι. Δεν ήξερα τι σήμαινε να γεννιέσαι στη χώρα σου. Από πολύ μικρός, ένιωθα σαν ξένος παντού». Ακόμα νιώθετε έτσι;
Από την πρώιμη παιδική μου ηλικία, άκουγα αυτές τις φράσεις να επαναλαμβάνονται στον «αραβικό» κόσμο, ειδικά στη Λιβύη και την Αίγυπτο, όπως: «Γύρνα στη χώρα σου, πούλησες τη γη σου». Αλλά στο μέλλον, όταν μεγάλωσα και μετανάστευσα στη Γαλλία, και ακόμη και σήμερα, μετά από 18 χρόνια και αφού απέκτησα τη γαλλική υπηκοότητα, εξακολουθώ να ακούω φράσεις όπως: «Πότε θα γυρίσεις στη χώρα σου;.» Μεγάλωσα με αυτό το αίσθημα αδικίας… αναζητώντας ένα όπλο για να ορίσω τον εαυτό μου… Βρήκα τον εαυτό μου, όρισα τον εαυτό μου, με το σχέδιο στο δρόμο. Αυτή είναι η αρχή».
Είναι η ζωγραφική, η Τέχνη, ένα όπλο;
Πίστευα ότι, δύο χρόνια πριν από όλες αυτές τις σφαγές εναντίον αμάχων στη Γάζα, και αυτό που ο κόσμος είδε ζωντανά στις οθόνες – φρίκη και παραβιάσεις που ντροπιάζουν την ανθρωπότητα – και που συνεχίζονται μέχρι σήμερα στη Γάζα και το Σουδάν, πιστεύω ότι η ανθρωπότητα έχει χάσει την ουσία της. Σε αυτή την περίπτωση, ούτε η τέχνη ούτε οι νόμοι έχουν κανένα νόημα.
Στην ίδια συνέντευξη λέτε «Νιώθω συνεχώς την ανάγκη να εξηγήσω ότι είμαι Άραβας, αλλά είμαι καλός. Είμαι Μουσουλμάνος, αλλά είμαι καλός… Χρειάζομαι περισσότερη ενέργεια μόνο και μόνο για να ζήσω μια φυσιολογική ζωή». Η ζωή σας είναι φυσιολογική, με ποιο τρόπο;
«Η ζωή μου είναι φυσιολογική με την έννοια ότι ζω, δημιουργώ και αντιστέκομαι. Η φυσιολογικότητα είναι μια επιλογή, μια καθημερινή πράξη επιβίωσης και έκφρασης παρά τις προσδοκίες και τις προκαταλήψεις του κόσμου».
Σουρεαλιστής ζωγράφος που εξερευνά την εξορία, την αντίσταση και τη μεταμόρφωση της γης και του σώματος. Έχετε κάτι να προσθέσετε στην καλλιτεχνική σας ταυτότητα ;
Πιθανώς με ενδιαφέρουν πολύ δύο καλλιτεχνικοί πόλοι, ο σουρεαλισμός και η ποπ αρτ, και προσπαθώ όσο το δυνατόν περισσότερο να συνδυάσω τα δύο σε ένα έργο, όπου η φαντασία προέρχεται από τον σουρεαλισμό και ο ρεαλισμός από τα λαϊκά παραμύθια. Όταν είσαι σύγχρονος Παλαιστίνιος σήμερα, υπάρχουν, κατά τη γνώμη μου, δύο μορφές αυτοέκφρασης: είτε να μιμείσαι τον ρεαλισμό και να θρηνείς για μια άθλια μοίρα, είτε να την σατιρίζεις με μια μορφή μαύρης κωμωδίας, που είναι αυτό που κάνω εγώ. Εξερευνώ τη μαύρη κωμωδία παρουσιάζοντας ένα κάπως προκλητικό έργο, ειδικά χλευάζοντας τη μοίρα και τον θεατή που είναι ευχαριστημένος με τα αποτελέσματα αυτής της μοίρας.
Πιστεύετε ότι ζούμε σε έναν σουρεαλιστικό κόσμο;
Ναι. Ο σουρεαλισμός δεν είναι μόνο τέχνη, είναι και η μερικές φορές παράλογη συμπεριφορά των ανθρώπων στις αλληλεπιδράσεις και τις συμπεριφορές τους για να προσελκύσουν την προσοχή.
Τι σας έφερε στη Γαλλία;
Ήρθα το 2007, αφού απέκτησα μια καλλιτεχνική υποτροφία στη Cité Internationale des Arts στο Παρίσι και από τότε ζω στο Παρίσι.
Θεωρείτε τη Γαλλία δεύτερη πατρίδα σας;
Όχι, γιατί «δεν παρακολουθώ γαλλική τηλεόραση, γιατί η γαλλική τηλεόραση δεν μας παρακολουθεί»( Youssoupha – Γάλλος ράπερ)
Ασχολείστε και με τη μουσική;
Η μουσική διαμορφώνει τη διάθεσή μου, τον ρυθμό μου και τη δημιουργική μου διαδικασία. Είναι σύντροφος στη μοναξιά και την αντίσταση, και συχνά εμπνέει τις οπτικές μου αφηγήσεις».
Ποια είναι τα μελλοντικά σας σχέδια;
Προς το παρόν, δεν έχω μελλοντικά σχέδια. Προσπαθώ απλώς να ξυπνήσω από αυτόν τον εφιάλτη.
Είστε σουρεαλιστής-στην Τέχνη- πιστεύετε στο ανέφικτο στη ζωή;
Προσωπικά πιστεύω ότι η τέχνη μου προέρχεται από τον πυρήνα της πραγματικότητάς μου.
Όταν λέω ότι ζητάω το αδύνατο, το αίτημα παραμένει. Αυτό σημαίνει ότι δεν θεωρώ τίποτα ως ανέφικτο ή κανένα στόχο ως απρόσιτο. Οποιαδήποτε ιδέα, αν υπάρχει, είναι για μένα τιμή να προσπαθήσω να την υλοποιήσω.
Ντουά Κίστα (Duaa Qishta)- Η Τέχνη ως Μαρτυρία και Ακτιβισμός
Παλαιστινιακής καταγωγής από τη Γάζα, γεννήθηκε το 1991 στη Σαουδική Αραβία αλλά μεγάλωσε στη Γάζα. Ζει και εργάζεται στη Γαλλία από το 2020. Σπούδασε Μαθηματικά, αλλά στη συνέχεια την Τέχνη. Τα έργα της έχουν έντονη ανθρώπινη διάσταση και διερευνούν συγκρούσεις, πολέμους, καταστάσεις πολιορκίας, και τις διάφορες κρίσεις που προκύπτουν από αυτές. Τα θέματα που πραγματεύεται συνδέονται στενά με την Παλαιστινιακή ταυτότητα. Εργάζεται σε ένα ευρύ φάσμα μέσων: ζωγραφική, σχέδιο, γλυπτική, εγκαταστάσεις, φωτογραφία και βίντεο. Έχει συμμετάσχει σε πολυάριθμες ομαδικές εκθέσεις και το 2019 πραγματοποίησε την πρώτη της ατομική έκθεση. Η τέχνη της πηγάζει από την προσωπική εμπειρία συγκρούσεων, πολέμου και εξορίας και εκδηλώνεται ως μια πράξη ριζοσπαστικής μαρτυρίας και πολιτικής καταγγελίας.
Αυτοδίδακτη πολυδιάστατη καλλιτέχνης που μετατρέπει το τραύμα σε μαρτυρία μέσω πολλών μορφών Τέχνης. Αυτή είναι η καλλιτεχνική σας ταυτότητα;
Είμαι μια πολυδιάστατη καλλιτέχνης που ασχολείται με τη ζωγραφική, τη γλυπτική, τις εγκαταστάσεις και την τέχνη του βίντεο. Η ζωγραφική είναι η βάση της πρακτικής μου. Είναι το μέσο με το οποίο ανέπτυξα για πρώτη φορά την οπτική μου γλώσσα. Ακολουθεί η γλυπτική, που μου επιτρέπει να εξερευνώ τη μορφή, το υλικό και τη φυσική παρουσία. Η εγκατάσταση επεκτείνει αυτές τις ιδέες στο χώρο και εμπλέκει τον θεατή σε μια βιωματική εμπειρία.
Η τέχνη του βίντεο προσθέτει τις διαστάσεις του χρόνου, της κίνησης και του ήχου, επιτρέποντάς μου να εξετάσω τη μνήμη και την αντίληψη με διαφορετικό τρόπο. Αυτά τα μέσα διασταυρώνονται και αλληλοϋποστηρίζονται στο πλαίσιο της συνολικής καλλιτεχνικής μου προσέγγισης. Θα προσθέσω ότι το έργο μου βασίζεται στην έρευνα σχετικά με τη μνήμη, τον εκτοπισμό και τον ψυχολογικό αντίκτυπο των πολιτικών και κοινωνικών συνθηκών. Η καλλιτεχνική μου πρακτική δεν είναι μόνο εκφραστική, αλλά και αναλυτική, αντανακλώντας μια μακροχρόνια έρευνα σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο οι προσωπικές και συλλογικές εμπειρίες διαμορφώνουν την οπτική κουλτούρα.
Έχετε πει: «Η τέχνη είναι ο τρόπος μου να μετατρέπω τον πόνο σε δύναμη, τη μνήμη σε αντίσταση» .Η τέχνη είναι για εσάς ένα είδος θεραπείας;
Η τέχνη λειτουργεί ως μια διαδικασία κατανόησης και οργάνωσης σύνθετων εμπειριών. Δεν είναι θεραπευτική με την κλασική έννοια, αλλά προσφέρει σαφήνεια και δομή σε συναισθήματα και αναμνήσεις που διαφορετικά είναι δύσκολο να εκφραστούν. Για το κοινό, το έργο μπορεί να δημιουργήσει ένα χώρο για παρατήρηση, ερμηνεία και συνειδητοποίηση. Με αυτή την έννοια, μπορεί να ανοίξει ένα μονοπάτι για προβληματισμό ή συναισθηματική σύνδεση, ανάλογα με τις δικές τους εμπειρίες.
Πιστεύετε στη σημασία της μνήμης;
Ναι. Η μνήμη είναι απαραίτητη για τη δουλειά μου. Διατηρεί αφηγήσεις, εμπειρίες και γνώσεις που συχνά είναι ευάλωτες στη διαγραφή. Στην πρακτική μου, η μνήμη χρησιμεύει τόσο ως αντικείμενο έρευνας όσο και ως μέθοδος για την κατασκευή νοήματος.
Είναι πάντα θετικό να θυμόμαστε;
Η μνήμη είναι σημαντική, αλλά πρέπει να την προσεγγίζουμε με ισορροπία. Ορισμένες αναμνήσεις είναι απαραίτητες για την ταυτότητα και πρέπει να διατηρούνται. Άλλες μπορεί να γίνονται βαρύ φορτίο αν τις αναπολούμε συνεχώς. Σε ορισμένες περιπτώσεις, το να ξεχνάμε είναι ένας λειτουργικός τρόπος για να προχωρήσουμε μπροστά. Το κλειδί είναι να κατανοήσουμε πώς να διαχειριζόμαστε τη μνήμη, αντί να της επιτρέπουμε να περιορίζει την ικανότητά μας να ενεργούμε ή να εξελισσόμαστε.
Τι έχετε κρατήσει από τις σπουδές σας στα μαθηματικά;
Το υπόβαθρό μου στα μαθηματικά ενίσχυσε την αναλυτική μου σκέψη και την προσέγγισή μου στη δομή. Αυτές οι δεξιότητες επηρεάζουν τον τρόπο με τον οποίο σχεδιάζω συνθέσεις, αναπτύσσω εγκαταστάσεις και επιλύω τεχνικές προκλήσεις στα έργα μου. Η πειθαρχία και η ακρίβεια των μαθηματικών παραμένουν παρούσες στον τρόπο με τον οποίο κατασκευάζω οπτικές μορφές.
Θεωρείτε τη Γαλλία δεύτερη πατρίδα σας;
Η Γαλλία είναι ένας τόπος όπου συνεχίζω την καλλιτεχνική μου ανάπτυξη και την επαγγελματική μου δραστηριότητα, αλλά δεν αντικαθιστά τη σύνδεσή μου με την Παλαιστίνη. Την θεωρώ ένα δεύτερο περιβάλλον όπου ζω και δημιουργώ, παρά μια δεύτερη πατρίδα.
Ποιο είναι το μεγαλύτερο πρόβλημα που αντιμετωπίζετε στο Παρίσι;
Η απόσταση – τόσο συναισθηματική όσο και γεωγραφική – από την πατρίδα μου. Η προσαρμογή σε ένα διαφορετικό πολιτισμικό πλαίσιο, διατηρώντας παράλληλα την καλλιτεχνική μου ταυτότητα, μπορεί επίσης να είναι απαιτητική. Αυτοί οι παράγοντες επηρεάζουν την καθημερινή μου ζωή και τη δημιουργική μου διαδικασία.
Έχετε σκεφτεί ποτέ να επιστρέψετε στη χώρα σας;
Ναι. Η ιδέα της επιστροφής είναι πάντα παρούσα. Ακόμα και όταν οι συνθήκες καθιστούν την επιστροφή δύσκολη, η σύνδεσή μου με την Παλαιστίνη παραμένει ένα ενεργό και κεντρικό μέρος της ζωής και του έργου μου.
Μιλήστε μου για τα έργα που θα παρουσιάσετε στην έκθεση
Είναι δύο γλυπτά από το έργο μου Al Awda Ice Cream και ένας πίνακας από το έργο Bicycle.
Το Al Awda Ice Cream ασχολείται με μία από τις πιο τραγικές συνέπειες του πολέμου στη Γάζα το 2014, ιδιαίτερα στην πόλη Ράφα. Όταν το μοναδικό νοσοκομείο στη Ράφα βομβαρδίστηκε, τα νεκροτομεία κατέστησαν άχρηστα και οι οικογένειες αναγκάστηκαν να χρησιμοποιήσουν τους καταψύκτες παγωτού Al-Awda ως προσωρινή λύση για την αποθήκευση των παιδιών που είχαν πεθάνει. Το έργο αντανακλά αυτές τις σουρεαλιστικές και ακραίες προσαρμογές, υπογραμμίζοντας τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι βρίσκουν λύσεις υπό απίστευτες συνθήκες. Τα γλυπτά ενσαρκώνουν τόσο το ψυχολογικό τραύμα όσο και την ανθεκτικότητα των ατόμων που επλήγησαν, δείχνοντας πώς η επιβίωση συχνά απαιτεί αυτοσχεδιασμό με τα διαθέσιμα μέσα.
Ο πίνακας από το έργο Bicycle συνεχίζει την εξερεύνησή μου σχετικά με τον εκτοπισμό, τη μνήμη και την καθημερινή ζωή υπό ακραίες συνθήκες. Εστιάζει στην κίνηση και στους τρόπους με τους οποίους οι άνθρωποι κινούνται σε περιορισμένους χώρους, χρησιμοποιώντας αντικείμενα και ρουτίνες ως μεταφορές για την επιμονή και την προσαρμογή.
Μαζί, αυτά τα έργα εξετάζουν την επιβίωση, τη μνήμη και τις ασυνήθιστες στρατηγικές που αναδύονται σε ακραίες συνθήκες. Στόχος τους είναι να προκαλέσουν προβληματισμό τόσο για την ανθρώπινη ικανότητα αντοχής όσο και για τις μακροχρόνιες ψυχολογικές επιπτώσεις του πολέμου, διατηρώντας παράλληλα μια στενή σύνδεση με την βιωμένη εμπειρία.
Ποια είναι τα μελλοντικά σας σχέδια
Σκοπεύω να συνεχίσω να επεκτείνω την πρακτική μου στον τομέα των πολυμέσων, αναπτύσσοντας έργα που ασχολούνται με την ταυτότητα, τη συλλογική μνήμη και τον αντίκτυπο των πολιτικών πραγματικοτήτων στην καθημερινή ζωή. Στόχος μου είναι να συμμετάσχω σε περισσότερες διεθνείς εκθέσεις.
Ποια είναι η δική σας λέξη για την Παλαιστίνη;
Γη των Ηρώων
Αν η Παλαιστίνη ήταν ένας πίνακας, τι θα ήταν;
Θα ήταν μια γη που αιμορραγεί το αίμα των κατοίκων της, αρωματισμένη με κάρδαμο.