Ποιος ελέγχει τα ΜΜΕ στην Ελλάδα και τον δημοσιογραφικό κόσμο; – Υπάρχει Τέταρτη Εξουσία;
Τρίτη, 2 Δεκεμβρίου 2025, 8:16 μμ
Του Πέτρου Κοντραφούρη
Ο όρος «Τέταρτη εξουσία» αρχικά αναφερόταν στον Τύπο σαν Μέσο Μαζικής Ενημέρωσης, καθώς ήταν το μόνο Μέσο ενημέρωσης και κριτικής σε μια ελεύθερη δημοκρατική κοινωνία. Με την ανάπτυξη και των υπόλοιπων Μέσων (ραδιόφωνο, τηλεόραση, Internet, social media), συμπεριέλαβε γενικότερα όλα τα ΜΜΕ (Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης) με τον όρο και την έννοια που ο Τύπος ασκούσε πραγματική εξουσία στο παρελθόν. Τα ΜΜΕ δεν είναι ουδέτερα και αντικειμενικά αφού είναι επιχειρήσεις-μικρές ή μεγάλες-υπόκεινται σε ιδιοκτησιακό καθεστώς και έχουν στόχο το κέρδος και την επιρροή στην κοινωνία και τις κυβερνήσεις. Μέσα από αυτού του είδους τις συναλλαγές, ανδρώθηκε και ο μεγιστάνας των ΜΜΕ Ρούμπερ Μέρντοχ.
Αυτό εξ’ ορισμού, κάνει τους ιδιοκτησιακούς φορείς διαιτητές ή επικριτές πολλές φορές, επηρεασμού πολιτικών συμφερόντων ή μοιρασιάς κέρδους και αλλοιώνει το ρόλο της «αντικειμενικότητας» αφού είναι μέρος αυτού που πρέπει να ελέγχουν. Δηλαδή τις ίδιες τις επιχειρήσεις τους, που έχουν τις ιδιοκτησίες, κυρίως μεγάλων ΜΜΕ, όπως είναι π.χ. η Toshiba η Fiat η General Electric και πολλές άλλες, που έχουν εξαγοράσει ΜΜΕ αλλά και στην Ελλάδα έχουμε τέτοια φαινόμενα.
Στη χώρα μας, οι ιδιοκτησίες των ΜΜΕ ανήκουν κυρίως στο εφοπλιστικό Λόμπυ ή ένα μίγμα ιδιοκτησιακών επιχειρήσεων με στόχο οι ιδιοκτήτες, να πάρουν λάμψη, δύναμη, δόξα και χρήμα μέσα από την αναγνώριση και την πολιτική πολλές φορές που ελέγχουν.
Οι ιδιοκτήτες και οι δημοσιογράφοι που εργάζονται σε αυτά τα Μέσα, είναι μέρος του πολιτικού και κοινωνικού κατεστημένου. Δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι έχουν πολιτικές δεσμεύσεις, με τη δύναμη που ασκείται από ηγετικές πολιτικές ομάδες. Ιδιοκτησίες που επιδιώκουν να έχουν συναλλαγές με μια κυβέρνηση στην οποία υπόκεινται νομοθετικά και θα πρέπει να τους ελέγχει. Όλα αυτά είναι συμφέροντα τα οποία περιορίζουν την ανεξάρτητη δημοσιογραφία στα όρια του επιτρεπτού και του δυνατού.
Η λογοκρισία μπορεί να μην πραγματοποιείται από το κράτος-και δεν μπορεί να ασκείται- αλλά είναι εξίσου σκληρή με άλλους τρόπους. Έρχεται κυρίως από το σύστημα της ελεύθερης αγοράς και είναι με τη μορφή της εξάρτησης από τη διαφήμιση, την εισαγωγή στην αγορά περισσότερων ΜΜΕ, και την αύξηση των ολιγοπωλίων και μονοπωλίων. Έτσι όλες οι φωνές και διαμαρτυρίες δεν ακούγονται με τους ίδιους όρους και δύναμη, αλλά εκείνες που διαθέτουν τα μεγαλύτερα κεφάλαια και τη δύναμη.
Υπάρχει όμως και η άλλη άποψη, ότι τα ΜΜΕ μεταφέρουν τη φωνή του λαού, ενοποιώντας όλες τις διαφορετικές απόψεις που έρχονται από την κοινωνία και αξίζει να ακουστούν μέσα από το κοινό πρίσμα στο οποίο αυτές συγκλίνουν όταν προκύπτει μέσα από τον κοινωνικό διάλογο.
Έτσι, υποστηρίζεται ότι τα ΜΜΕ ενισχύουν το λαό: απ’ τη μια ασκώντας κριτική στην πολιτική εξουσία και ελέγχοντάς την εξονυχιστικά κι απ’ την άλλη μεταφέροντας το λαϊκό παλμό κι αντιπροσωπεύοντας την κοινή γνώμη στην κυβέρνηση. Αυτή η μετατόπιση εξουσίας από κράτος προς το λαό με τη μεσολάβηση των ΜΜΕ, δίνει τον τίτλο της Τέταρτης Εξουσίας.
Παράδειγμα της λειτουργίας των ΜΜΕ είναι η αποκάλυψη μεγάλων πολιτικών, επιχειρηματικών και σεξουαλικών σκανδάλων όπως είναι: Του Γουοτεργκέϊτ, όπως φαίνεται και μέσα από την ταινία «Όλοι οι άνθρωποι του προέδρου», η αποκάλυψη της φυλάκισης αθώων ανθρώπων που καταδικάστηκαν για συμμετοχή στον IRA και βόμβες κατά τη διακυβέρνηση της Θάτσερ, σεξουαλικό σκάνδαλο Πορφύριο Ρουμπιρόζα, Κλίντον και πολλά άλλα. Μέσα από τα παραπάνω παραδείγματα υπογραμμίζεται και η σημασία της αποστολής της δημοσιογραφίας. Οι δημοσιογραφικές αποκαλύψεις σκανδάλων και στην Ελλάδα έχουν τη δική τους θέση.
Η δημοσιογραφία σε όλο τον κόσμο και στη χώρα μας, έχουν μια ξεχωριστή θέση στην πολιτική και κοινωνική ζωή του τόπου αφού είναι η φωνή του λαού που δεν μπορεί να μιλήσει. Είναι όμως έτσι, η μια ουτοπία, ένα ροζ συννεφάκι που σε κάνει να ονειρεύεσαι!
Ο σκληρός εμπορικός ανταγωνισμός ήταν και είναι ο καταλύτης αλλαγής πλεύσης των Μέσων, σε ενημέρωση ψυχαγωγία, πολιτισμό, πολιτική τακτική και επιρροή. Νέα ιδιωτικά ραδιοφωνικά κανάλια και τηλεοπτικοί σταθμοί κέρδιζαν ολοένα και περισσότερο την αγορά, διανέμοντας εκλαϊκευμένο και φθηνό προϊόν, αναγκάζοντας και τα πιο συντηρητικά, «Μέσα» να προσαρμοστούν σε νέα δεδομένα και πρακτικές.
Η νέα λογική λοιπόν ορίζει ως κύριο στόχο κάθε μέσου την ευχαρίστηση του κοινού, έχοντας ως κύριο πλαίσιο δράσης τον κοινωνικό σεβασμό. Τα ΜΜΕ συνδέονται πλέον με την προσωπική ζωή των ανθρώπων, ασχολούνται με ιστορίες ανθρώπινου ενδιαφέροντος και ακολουθούν τις λαϊκές προτιμήσεις χωρίς ταξικούς και ποιοτικούς διαχωρισμούς. Εδώ γεννάται ένα κοινωνικό ερώτημα που ενδέχεται πολλές ερμηνείες και απαντήσεις. Πολύ περισσότερο στην Ελλάδα του χθες και του σήμερα…
Όσοι παρακολουθούν ελληνικά δελτία ειδήσεων και ενημερωτικές εκπομπές, στα ιδιωτικά κανάλια, θα έχουν διαπιστώσει έναν διαφορετικό τρόπο προσέγγισης και προβολής κυβερνητικών θεμάτων. Ένα κυβερνητικό θέμα μπορεί το ένα κανάλι να το έχει πρώτο και το άλλο τελευταίο, ή να μην το προβάλλει καθόλου. Όπως και στον Τύπο ένα πολιτικό θέμα να είναι πρωτοσέλιδο σε μια εφημερίδα και σε μια άλλη περνάει στα ψιλά. Το ίδιο συμβαίνει και με πολιτικές εκπομπές. Όλα έχουν κόστος, σύμφωνα με τις ορέξεις και τις οδηγίες της ιδιοκτησίας και τα συμφέροντά τους. Αυτός είναι ο «νόμος» της συναλλαγής κυβερνήσεων και «Τέταρτης εξουσίας». Μου δίνεις και σου δίνω, όλα τα άλλα ανήκουν στη σφαίρα της αστρολογίας. Ο Νοάμ Τσόμσκι Αμερικανός φιλόσοφος, γλωσσολόγος, διανοητής της σκέψης και καθηγητής στο περίφημο Ινστιτούτο της Μασαχουσέτης ΜΙΤ, στα συγγράμματά του είναι κάθετος σε αυτές τις συναλλαγές κυβερνήσεων και ΜΜΕ.
Σύμφωνα μάλιστα με την έκθεση Solomon για τα ΜΜΕ πριν κάποιους μήνες που επιμελήθηκε η δημοσιογράφος, κυρία Δανάη Μαραγκουδάκη: «η κυβέρνηση χρησιμοποιεί τη νομοθετική, ρυθμιστική και οικονομική εξουσία που έχει, για να ελέγξει τα ΜΜΕ. Την ίδια στιγμή, οι ιδιώτες ολιγάρχες δρουν σε συνεννόηση και επωφελούνται από τα παραπάνω. Στο μοντέλο αυτό έχουν επισημανθεί τέσσερις βασικοί δείκτες: ο έλεγχος των ιδιωτικών Μέσων, ο έλεγχος των δημόσιων Μέσων, ο έλεγχος του συστήματος χρηματοδότησης τους, και ο έλεγχος των ρυθμιστικών αρχών».
Στην Ελλάδα οι επιχειρηματίες χρησιμοποιούν πολλές φορές τα ΜΜΕ ιδιοκτησίας τους για να πλήξουν αντίπαλα συμφέροντα, και αξιοποίηση της κρατικής ή εμπορικής διαφήμισης ως «όπλο» επηρεασμού. Αυτό καταγράφεται στην έκθεση του Διεθνούς Ινστιτούτου Τύπου για τον έλεγχο των ΜΜΕ στην Ελλάδα. Στην έκθεση (International Press Institute – IPI) με τίτλο “Media capture in Greece: Entanglement of the fourth estate”. «Ο έλεγχος των ελληνικών ΜΜΕ και η διαπλοκή στην τέταρτη εξουσία», παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον.
Το «φαινόμενο του ελέγχου» στα Μέσα Ενημέρωσης περιλαμβάνει τον έλεγχό τους από πολιτικά ή επιχειρηματικά συμφέροντα, τα οποία συνεργάζονται προκειμένου να ασκήσουν επιρροή, να ελέγξουν το αφήγημα και να εξυπηρετήσουν τους δικούς τους πολιτικούς και οικονομικούς σκοπούς. Οι κυβερνήσεις επωφελούνται από τη θετική κάλυψη με αντάλλαγμα τη χρηματοδότηση με τη μορφή κρατικών επιχορηγήσεων ή και επικερδών συμβάσεων σε άλλους τομείς της οικονομίας με πολλαπλές δραστηριότητες.
Δημοσιογραφία, και ΜΜΕ στο Βωμό του κέρδους και της χειραγώγησης κυβερνήσεων και κοινωνίας. Υπάρχει κάποιο φάρμακο θεραπείας;