Ισχυρές αντιδράσεις προκαλεί η νομοθετική πρόταση της ΕΕ για τις NGT (Νέες Γονιδιωματικές Τεχνικές) -με άλλα λόγια τα νέα «μεταλλαγμένα»-, η οποία αναμένεται να εγκριθεί σε πρώτη φάση την προσεχή Παρασκευή (19/12) από την Επιτροπή Μόνιμων Αντιπροσώπων στις Βρυξέλλες. Η πρόταση προέκυψε μετά από συμφωνία μεταξύ στελεχών των θεσμικών οργάνων της ΕΕ και εκπροσώπων του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στις 3 Δεκεμβρίου, ενώ αναμένεται να λάβει την τελική έγκριση τόσο από τους υπουργούς Αγροτικής Ανάπτυξης της ΕΕ όσο και από του Ευρωκοινοβούλιο.
ΕΕ – Βιοτεχνολογία τροφίμων: Συμφωνία για τις γονιδιωματικές τεχνικές στη γεωργία
Οι Νέες Γονιδιωματικές Τεχνικές, τις οποίες πολλοί επικριτές περιγράφουν ως «νέους Γενετικά Τροποποιημένους Οργανισμούς» (ΓΤΟ), επιτρέπουν την τροποποίηση του γονιδιώματος φυτών χωρίς την εισαγωγή γενετικού υλικού από άλλα είδη, κάτι που τις διαφοροποιεί από τους γενετικά τροποποιημένους οργανισμούς πρώτης γενιάς, σύμφωνα με την ανακοίνωση της Κομισιόν και του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου.
Το Συμβούλιο διαβεβαιώνει ότι η προσωρινή συμφωνία εξασφαλίζει μια απλουστευμένη διαδικασία για τα φυτά NGT που θεωρούνται ισοδύναμα με συμβατικά φυτά και αντιμετωπίζει ζητήματα σχετικά με τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας και την πρόσβαση στους σπόρους.
Από την πλευρά του το Ευρωκοινοβούλιο διαβεβαιώνει ότι ο στόχος των νέων κανόνων είναι να καταστήσουν το ευρωπαϊκό σύστημα τροφίμων πιο βιώσιμο και ανθεκτικό, αναπτύσσοντας και διαθέτοντας ποικιλίες φυτών που είναι πιο ανθεκτικές στο κλίμα και στα παράσιτα, δίνουν υψηλότερες αποδόσεις ή απαιτούν λιγότερα λιπάσματα και φυτοφάρμακα. Ήδη, τονίζει, αρκετά προϊόντα που προέρχονται από ΝΓΤ κυκλοφορούν στις αγορές εκτός ΕΕ φέρνοντας ως παράδειγμα ποικιλίες καλαμποκιού, σιταριού και ρυζιού που χρειάζονται λιγότερο νερό, καθώς και μπανάνες και μανιτάρια που δεν μαυρίζουν.
Οι ευρωβουλευτές και οι κυβερνήσεις των κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης συμφώνησαν να εξαιρέσουν τα φυτά NGT1, δηλαδή τα φυτά που θα αναπτύσσονται φυσικά ή μέσω συμβατικής αναπαραγωγής, από τις απαιτήσεις της νομοθεσίας της ΕΕ για τους γενετικά τροποποιημένους οργανισμούς (ΓΤΟ), ενώ τα φυτά NGT2 (όλα τα υπόλοιπα γενετικά τροποποιημένα) θα εξακολουθούν να υπόκεινται σε κανόνες.
Προσδιορισμός του τι συνιστά φυτό NGT1
Αρκετά προϊόντα NGT είναι ήδη διαθέσιμα στην αγορά εκτός ΕΕ, π.χ. ποικιλίες καλαμποκιού, σιταριού και ρυζιού που χρειάζονται λιγότερο νερό, καθώς και μπανάνες και μανιτάρια που δεν μαυρίζουν. Oι NGT ορίζονται ως τεχνικές ικανές να αλλάξουν το γενετικό υλικό ενός οργανισμού και έχουν προκύψει από τη νομοθεσία για τους γενετικά τροποποιημένους οργανισμούς (ΓΤΟ) του 2001.
Η άτυπη συμφωνία επιτρέπει την κατοχύρωση διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας για τα NGT, εκτός από εκείνα τα χαρακτηριστικά ή τις αλληλουχίες που εμφανίζονται στη φύση ή παράγονται με βιολογικά μέσα.
Βιολογικά φυτά
Δεν θα επιτρέπονται οι τεχνικές NGT στη βιολογική παραγωγή, «αλλά η τεχνικά αναπόφευκτη παρουσία μονάδων NGT1 δεν θα συνιστά μη συμμόρφωση. Η Επιτροπή θα αξιολογήσει εάν ο παρών κανονισμός δημιουργεί διοικητικά, οικονομικά ή πρακτικά βάρη για τους φορείς εκμετάλλευσης βιολογικών προϊόντων, μεταξύ άλλων σε σχέση με την αντίληψή τους και την αντίληψη των καταναλωτών», αναφέρεται στην ανακοίνωση.
«Αυτή είναι μια ιστορική ημέρα. Η ΕΕ κάνει το πρώτο της βήμα για να δώσει στους αγρότες πρόσβαση σε νέα, βραβευμένη με Νόμπελ τεχνολογία που θα τους επιτρέψει να έχουν καλλιέργειες που μπορούν να αντέξουν την κλιματική αλλαγή και να αποφέρουν υψηλότερες αποδόσεις σε λιγότερη γη. Η σημερινή συμφωνία αποτελεί μια σημαντική ανακάλυψη που ενισχύει όχι μόνο την ανταγωνιστικότητα των αγροτών μας, αλλά και τη θέση της Ευρώπης στην έρευνα και την καινοτομία»., ανέφερε η εισηγήτρια Jessica Polfjärd (ΕΛΚ, Σουηδία).
Το ζήτημα προκαλεί σοβαρούς προβληματισμούς. Περιβαλλοντικές οργανώσεις αλλά και οργανώσεις αγροτών τονίζουν ότι δεν υπάρχει ακόμη επαρκής επιστημονική τεκμηρίωση πως οι νέες ποικιλίες που προωθούνται είναι πραγματικά «χωρίς κίνδυνο», υπογραμμίζοντας ότι ακόμη και στοχευμένες, μικρές τροποποιήσεις μπορεί να οδηγήσουν σε απρόβλεπτες επιπτώσεις στο περιβάλλον και στη βιοποικιλότητα.
Έντονες είναι επίσης οι αντιδράσεις για το ζήτημα των πατεντών καθώς οι επικριτές επιμένουν ότι η δυνατότητα κατοχύρωσης NGT ποικιλιών ενδέχεται να οδηγήσει σε υπερσυγκέντρωση ισχύος, περιορίζοντας την πρόσβαση των μικρών παραγωγών και μεταβάλλοντας τις ισορροπίες στη γεωργική οικονομία.
Σύμφωνα με όσα καταγγέλλουν τα δίκτυα Αιγίλωψ και Σιτώ (Δίκτυα διατήρησης παραδοσιακών σπόρων), «για τις καλλιέργειες νέων γονιδιωματικών τεχνικών (ΝΓΤ1) καταργείται η σημερινή αξιολόγηση κινδύνου. Επίσης καταργείται η επισήμανση για τον καταναλωτή, η ιχνηλασιμότητα και η παρακολούθηση. Ο πολίτης θα παραμένει στο σκοτάδι. Για τον καλλιεργητή δεν προβλέπονται υποχρεωτικές ζώνες ασφαλείας για την αποφυγή της επιμόλυνσης του γείτονα ή άλλα μέτρα συνύπαρξης (τα κράτη μέλη μπορούν να λάβουν μέτρα συνύπαρξης, αλλά δεν θα είναι υποχρεωμένα να το κάνουν)»
Όπως σημειώνουν: «Επιπλέον, δεν θα υπάρχουν επαρκή μέτρα προστασίας για τον βιολογικό τομέα και για όλες τις αλυσίδες παραγωγής τροφής οι οποίες δεν περιλαμβάνουν ΓΤ συστατικά. Τέλος, οι πατέντες που θα ισχύουν για αυτά τα ΝΓΤ φυτά είναι πιθανό να δημιουργήσουν μεγάλα προβλήματα επιμόλυνσης της διπλανής σοδειάς μέσω απρόβλεπτης διασταύρωσης. Δηλαδή μπορεί να υπάρξουν σοβαρές νομικές συνέπειες για τον διπλανό καλλιεργητή ο οποίος θα βρεθεί αντιμέτωπος με την πολυεθνική που κατέχει την πατέντα.
Μέσα σε αυτόν τον καταιγισμό αρνητικών αλλαγών υπάρχει και κάτι κάπως θετικό: Το νομοσχέδιο δεν αποδυναμώνει έντονα τις δικλείδες ασφαλείας για εκείνα τα ΓΤ φυτά, που έχουν σχεδιαστεί είτε για να παράγουν τοξικές ουσίες για τα έντομα, ή να είναι ανθεκτικά στα ζιζανιοκτόνα».
Νέα «μεταλλαγμένα»: Αντιδράσεις και από την Πανελλήνια Ομοσπονδία Γεωτεχνικών
Παράλληλα, ενδεικτικά είναι όσα αναφέρει σε δική της σχετική ανακοίνωση η Πανελλήνια Ομοσπονδία Γεωτεχνικών Δημοσίων Υπαλλήλων (ΠΟΓΕΔΥ). Ειδικότερα σημειώνει:
«Σύμφωνα με πληροφορίες από την ΕΕ και δημοσιεύματα στον ειδικό τύπο, φαίνεται ότι τα κράτη-μέλη της ΕΕ κατέληξαν σε πολιτική συμφωνία για το πλαίσιο που θα διέπει τα φυτά που προκύπτουν μέσω των νέων γονιδιωματικών τεχνικών (NGT). Εκκρεμεί η έγκριση από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και η ολοκλήρωση της νομοθετικής διαδικασίας πριν τεθεί σε ισχύ.
Κρίσιμα σημεία της συμφωνίας είναι:
Η κατηγοριοποίηση των φυτών NGT σε δύο ομάδες (NGT1 και NGT2).
Η σήμανση και η ιχνηλασιμότητα.
Η απαγόρευση χρήσης των φυτών αυτών στη βιολογική γεωργία.
Το καθεστώς πνευματικής ιδιοκτησίας (πατέντες).
Η Ομοσπονδία μας, ως καθ’ ύλην αρμόδιος φορέας γεωτεχνικών επιστημόνων δημοσίων υπαλλήλων, οφείλει να πάρει θέση σχετικά με τις εξελίξεις. Αρχικά δηλώνουμε ότι είμαστε υπέρ της επιστημονικής έρευνας και εξέλιξης και πιστεύουμε πως η επιστήμη πρέπει να αντιμετωπίζει τις προκλήσεις των καιρών προς όφελος του κοινωνικού συνόλου και του φυσικού περιβάλλοντος. Τα δύο αυτά είναι αλληλένδετα και αλληλεξαρτώμενα και δεν μπορεί να ωφελείται το ένα εις βάρος του άλλου.
Μέσα από αυτήν τη θεώρηση, η ΠΟΓΕΔΥ:
Δέχεται και επικροτεί την επιστημονική έρευνα όταν αυτή, σε συνεργασία με τη φύση, συμβάλλει στη δημιουργία νέων ανθεκτικών φυτών που θα αντέχουν στις δυσμενείς κλιματικές συνθήκες, θα βοηθήσουν στην επίλυση του επισιτιστικού προβλήματος και θα επιτρέψουν την καλλιέργεια άγονων ή/και υπό ερημοποίηση εκτάσεων.
Εκφράζει, ωστόσο, σοβαρές επιφυλάξεις για τον νέο υπό διαμόρφωση κανονισμό, οι οποίες συνοψίζονται στα εξής:
Περιβαλλοντικοί κίνδυνοι
Πιθανή εξάπλωση τροποποιημένων φυτών σε φυσικά οικοσυστήματα.
Απώλεια βιοποικιλότητας αν επικρατήσουν λίγες «βελτιωμένες» ποικιλίες.
-Παρότι οι NGT είναι πιο ακριβείς από τους κλασικούς ΓΤΟ, υπάρχει κίνδυνος απρόβλεπτων μεταλλάξεων.
– Μακροχρόνιες επιπτώσεις δεν είναι πλήρως γνωστές.
2. Κοινωνικοοικονομικοί κίνδυνοι
– Εξάρτηση αγροτών από μεγάλες εταιρείες που κατέχουν πατέντες.
– Πιθανή αύξηση κόστους παραγωγής για μικρούς παραγωγούς.
3.Αποδοχή από καταναλωτές
– Ανησυχία για «γενετικά τροποποιημένα» προϊόντα, ακόμα κι αν είναι NGT.
– Κίνδυνος απώλειας εμπιστοσύνης σε βιολογικά προϊόντα λόγω σύγχυσης.
4.Νομικά & Ελεγκτικά ζητήματα
– Δυσκολία στην ιχνηλασιμότητα και στον έλεγχο συμμόρφωσης.
– Πιθανές διαφορές μεταξύ κρατών-μελών στην εφαρμογή κανόνων.
Κλείνοντας, τονίζουμε για μία ακόμη φορά ότι είμαστε υπέρ της προόδου, αλλά τα βήματα πρέπει να είναι προσεκτικά ώστε να μην επαναληφθούν λάθη του παρελθόντος, τα οποία, όταν σχετίζονται με θέματα γενετικής, ενδέχεται να είναι καταστροφικά για το περιβάλλον και τους καταναλωτές.
Καλούμε την Ε.Ε και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, πριν νομοθετήσουν οριστικά, να λάβουν υπόψη όλα τα ανωτέρω, τους ειδικούς επιστήμονες και τις περιβαλλοντικές οργανώσεις και να πράξουν το καλύτερο δυνατό».