«Η ανίχνευση ζωής στον πλανήτη Άρη παραμένει σταθερά η ύψιστη προτεραιότητα για τους εξερευνητές πολλών επιστημονικών κλάδων και είναι ο κορυφαίος επιστημονικός στόχος αυτής της έκθεσης».
Αυτό είναι το κεντρικό συμπέρασμα μιας εκτενούς νέας έκθεσης για την ανθρώπινη εξερεύνηση του Άρη, που δημοσίευσαν οι Εθνικές Ακαδημίες Επιστημών, Μηχανικής και Ιατρικής των ΗΠΑ.
Σύμφωνα με το κείμενο, οι πρώτοι αστροναύτες που θα πατήσουν στον Κόκκινο Πλανήτη θα πρέπει να έχουν ως κυρίαρχη αποστολή την αναζήτηση ιχνών παρελθούσας ή και παρούσας ζωής.
Η έκθεση, με τίτλο «Επιστημονική Στρατηγική για την Ανθρώπινη Εξερεύνηση του Άρη» και έκταση 240 σελίδων, συντάχθηκε κατόπιν αιτήματος της NASA, η οποία δηλώνει ότι θέλει να στείλει ανθρώπινο πλήρωμα στον Άρη ήδη από τα μέσα της δεκαετίας του 2030.
Στόχος της είναι να προτείνει τρόπους με τους οποίους η διαστημική υπηρεσία μπορεί να μεγιστοποιήσει το επιστημονικό όφελος από μια τέτοια επανδρωμένη καμπάνια.
Η έκθεση ορίζει έντεκα βασικούς επιστημονικούς στόχους για ένα πρόγραμμα επανδρωμένων αποστολών στον Άρη, με πρώτο και σημαντικότερο την αναζήτηση αποδείξεων για ζωή – είτε με τη μορφή σημερινών μορφών ζωής είτε ως ίχνη αρχαίας βιολογικής δραστηριότητας.
Στον ίδιο άξονα εντάσσει και την ανίχνευση «γηγενών προβιοτικών χημικών διεργασιών» και μια συνολική αξιολόγηση της κατοικησιμότητας του πλανήτη στο παρελθόν και στο παρόν.
Οι υπόλοιποι στόχοι, που κατατάσσονται αμέσως μετά, περιλαμβάνουν: Τη λεπτομερή μελέτη του κύκλου του νερού και του διοξειδίου του άνθρακα στον Άρη, την ακριβή χαρτογράφηση της γεωλογίας του, την κατανόηση του πώς το περιβάλλον του Άρη επηρεάζει τη σωματική και ψυχική υγεία των αστροναυτών, τη διερεύνηση των αιτίων και της δυναμικής των αμμοθυελλών, την αποτίμηση της διαθεσιμότητας και προσβασιμότητας πόρων (όπως πάγος, ορυκτά και ατμοσφαιρικά αέρια) που θα μπορούσαν να υποστηρίξουν μόνιμη ανθρώπινη παρουσία, τη μελέτη του αν και πώς η έκθεση στο αρειανό περιβάλλον επηρεάζει το DNA και την αναπαραγωγή· την παρακολούθηση της συμπεριφοράς μικροβιακών πληθυσμών στον Άρη, αλλά και των πιθανών επιπτώσεων που θα μπορούσαν να έχουν γήινοι μικροοργανισμοί στην υγεία και την απόδοση των πληρωμάτων, την εκτίμηση του πώς η αρειανή σκόνη επηρεάζει τόσο τους ανθρώπους όσο και τον εξοπλισμό, τη μελέτη του πώς θα λειτουργούσε σε αυτό το περιβάλλον ένα «μεταφυτεμένο» οικοσύστημα από γήινα μικρόβια, φυτά και ζώα, και, τέλος, τη λεπτομερή κατανόηση του πεδίου ακτινοβολίας στον Άρη και των επιπτώσεών του στους αστροναύτες και τις αποστολές τους.
Η έκθεση προτείνει τέσσερα πιθανά σενάρια τριών διαδοχικών αποστολών.
Το υψηλότερα αξιολογημένο σενάριο θα μπορούσε, σύμφωνα με τους συντάκτες, να καλύψει και τους έντεκα στόχους.
Σε αυτή την εκδοχή, και οι τρεις αποστολές θα κατευθύνονταν σε μια περιοχή χαμηλού ή μεσαίου γεωγραφικού πλάτους, όπου υπάρχουν ενδείξεις για επιφανειακό ή σχεδόν επιφανειακό παγετώδη πάγο και πλούσια γεωλογική ποικιλία.
Εκεί, η αναζήτηση ιχνών ζωής ή προβιοτικής χημείας θα επικεντρωνόταν σε «θύλακες» που θεωρούνται μεταβαλλόμενα κατοικήσιμοι στο πρόσφατο γεωλογικό παρελθόν, καθώς και σε ιζήματα πάγου, συμπεριλαμβανομένου στρωματοποιημένου πάγου που λειτουργεί σαν φυσική «χρονοκάψουλα».
Ένα άλλο σενάριο εστιάζει στο βαθύ υπέδαφος του Άρη, προτείνοντας την εγκατάσταση ισχυρού γεωτρητικού συστήματος που θα μπορούσε να φτάσει 2 έως 5 χιλιόμετρα κάτω από την επιφάνεια, σε περιοχές όπου θεωρείται πιθανό να υπάρχουν τσέπες υγρού νερού.
Μια τέτοια προσέγγιση θα στόχευε ειδικά σε περιβάλλοντα όπου θα μπορούσε θεωρητικά να επιβιώνει μικροβιακή ζωή προστατευμένη από την επιφανειακή ακτινοβολία.
Κοινό στοιχείο σε αυτά τα σενάρια είναι ότι προβλέπουν αρχικά μια σύντομη επανδρωμένη παραμονή στην επιφάνεια διάρκειας 30 «sol» (αρειανές ημέρες, ελαφρώς μεγαλύτερες από τις γήινες), μια ενδιάμεση μη επανδρωμένη αποστολή μεταφοράς φορτίου και στη συνέχεια μια εκτεταμένη επανδρωμένη αποστολή 300 sol στην επιφάνεια.
Ένα τέταρτο εναλλακτικό σενάριο περιορίζεται σε τρεις σύντομες αποστολές των 30 sol σε τρεις διαφορετικές περιοχές, με στόχο τη συγκριτική μελέτη διαφορετικών περιβαλλόντων.
Ανεξάρτητα από το ποιο σενάριο θα ακολουθήσει η NASA, η έκθεση υπογραμμίζει ορισμένες σταθερές προτάσεις.
Πρώτον, θεωρεί κρίσιμο να δημιουργηθεί ένα πλήρως εξοπλισμένο επιστημονικό εργαστήριο στην επιφάνεια του Άρη, έτσι ώστε σημαντικές αναλύσεις να μπορούν να γίνονται επιτόπου από τους αστροναύτες και όχι μόνο μετά από επιστροφή δειγμάτων στη Γη.
Δεύτερον, προτείνει κάθε επανδρωμένη αποστολή να συνοδεύεται από πρόγραμμα συλλογής και επιστροφής δειγμάτων, ώστε με την πάροδο του χρόνου να δημιουργηθεί μια «βιβλιοθήκη» αρειανών πετρωμάτων, πάγων και αερίων για ευρύτερη μελέτη στη Γη.
Τρίτον, εισηγείται τη θεσμοθέτηση μιας τακτικής «Διάσκεψης για τη Συνεργασία Ανθρώπου–Πρακτόρων στον Άρη», όπου θα συντονίζεται η δράση επανδρωμένων πληρωμάτων, ρομποτικών αποστολών και συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης.
Στόχος είναι να βρεθεί η βέλτιστη κατανομή ρόλων: Τι κάνουν καλύτερα οι άνθρωποι, τι τα ρομπότ και τι μπορεί να αναλάβει η ΤΝ, ώστε να αξιοποιηθεί στο έπακρο κάθε λεπτό παραμονής στην επιφάνεια.
Ένα κρίσιμο ζήτημα που αναδεικνύεται στην έκθεση είναι οι ισχύουσες πολιτικές «πλανητικής προστασίας».
Αυτές οι κατευθυντήριες γραμμές έχουν σχεδιαστεί για να ελαχιστοποιούν τον κίνδυνο να μολύνουμε άλλους πλανήτες με γήινα μικρόβια, αλλά και να φέρουμε εν αγνοία μας πιθανά εξωγήινα βιολογικά υλικά στη Γη.
Η εντατική αναζήτηση ζωής – το κορυφαίο ζητούμενο των επανδρωμένων αποστολών – θα περιοριστεί αναγκαστικά από αυτούς τους κανόνες.
Γι’ αυτό η έκθεση προτρέπει τη NASA να συνεχίσει να εργάζεται, σε συνεργασία με τους διεθνείς εταίρους της, για την εξέλιξη των σχετικών πρωτοκόλλων, με στόχο να επιτραπεί σε μελλοντικούς εξερευνητές να διεξάγουν έρευνα ακόμα και σε «ευαίσθητες» περιοχές, όπου μπορεί να υπάρχουν ή να υπήρξαν συνθήκες φιλικές στη ζωή.
Όπως τονίζει το κείμενο, η πρόκληση είναι διπλή: Από τη μία να προστατευτεί η επιστημονική ακεραιότητα της έρευνας για εξωγήινη ζωή και από την άλλη να μην μπλοκαριστεί η ίδια η δυνατότητα της ανθρωπότητας να απαντήσει σε ένα από τα πιο θεμελιώδη ερωτήματα που έχει ποτέ θέσει: «Είμαστε μόνοι;».