Η σταδιακή γιγάντωση της Θεσσαλονίκης απαιτεί έναν συνολικό σχεδιασμό, ο οποίος όμως απουσιάζει αν και είναι εμφανές πως το πολεοδομικό συγκρότημα δεν θα πάψει να επεκτείνεται.
Οι εντάξεις νέων περιοχών στα σχέδια πόλης γίνονται κυρίως με τοπικές αποφάσεις σε επίπεδο διοικητικών ορίων δήμων, αν και θα έπρεπε να υπάρχει ένας κεντρικός σχεδιασμός, καθώς τα τμήματα περιφερειακά του στενού πολεοδομικού συγκροτήματος ενοποιούνται, τα προβλήματα γίνονται ολοένα και πιο κοινά, ολοένα και πιο υπερτοπικά.
Η μια περιοχή επηρεάζει την άλλη, ακόμα κι αν δεν είναι όμορες, ενώ τα διατοπικά έργα δεν γνωρίζουν διοικητικά όρια δήμων.
Σήμερα είναι σε εξέλιξη έργα επέκτασης του πολεοδομικού ιστού στη Θέρμη, στον Εύοσμο, στο Ωραιόκαστρο και έρχονται στα όρια του Πανοράματος με τη Θέρμη και σε άλλες περιοχές.
Η ανοικοδόμηση επέστρεψε. Ίσως όχι με τους ρυθμούς του παρελθόντος, όταν η οικονομική κρίση έσκασε μια μεγάλη φούσκα ακινήτων ή και το αντίθετο, όπως κάποιοι υποστηρίζουν. Ωστόσο, είναι νομοτελειακό ότι η αξιοποίηση των αδόμητων ή μη πολεοδομημένων εκτάσεων θα προχωρήσει είτε στο εγγύς μέλλον είτε μακροπρόθεσμα.
Οι κανόνες για να γίνει αυτό υπάρχουν. Το στεγαστικό πρόβλημα είναι επίσης υπαρκτό, άρα υπάρχει και η ανάγκη που οδηγεί σε περαιτέρω επεκτάσεις. Οι ελεύθεροι χώροι προφανώς θα περιοριστούν, αλλά είναι στο χέρι όσων σχεδιάζουν να γίνουν πιο ποιοτικοί και να μην ακολουθήσουν οι νέες περιοχές κατοικίας και άλλων δραστηριοτήτων την εικόνα του υφιστάμενου πολεοδομικού συγκροτήματος με τα προβλήματα που το συνοδεύουν. Εξάλλου, τι είναι περιφερειακό σήμερα σε σχέση με το τι ήταν περιφερειακό στη Θεσσαλονίκη πριν από δυο δεκαετίες είναι κάτι εντελώς διαφορετικό.
Ένα μείζον θέμα είναι οι μεταβαλλόμενοι κανόνες της Πολιτείας. Που λογικά δεν θα έπρεπε να έχουν οριζόντια εφαρμογή, αλλά άντε τώρα να δημιουργήσεις τοπικές υπηρεσίες, που θα μπορούν να ξεφύγουν από τους κεντρικούς κανόνες στοιχειοθετώντας επαρκώς τις τοπικές ιδιαιτερότητες. Το παράδειγμα της μια υποχρεωτικής, μια μη υποχρεωτικής δημιουργίας υπόγειων θέσεων στάθμευσης στις νέες οικοδομές είναι χαρακτηριστικό. Οι ιδιώτες ψάχνουν και ενίοτε βρίσκουν παράθυρα, που όμως μπορούν να έχουν μεγάλες επιπτώσεις στην εξέλιξη μιας περιοχής. Θα θυμίσω εδώ την ιστορία της ανέγερσης περίπου 20 βιλών εντός του Σέιχ Σου, με νόμιμο τρόπο, αλλά η νομιμότητά τους βασίστηκε σε μια αβλεψία, σε ένα «παράθυρο».
Το πυκνοδομημένο κέντρο της Θεσσαλονίκης, οδήγησε σε πυκνοδομημένο πολεοδομικό συγκρότημα. Η πόλη επεκτάθηκε καθ’ εικόνα και ομοίωση του πυρήνα της. Μέχρι τις πρόσφατες δεκαετίες, παρά τις βελτιώσεις, τόσο σε επίπεδο εικόνας όσο και σε επίπεδο λειτουργίας ακολουθήθηκε η ίδια λογική. Λογική από την οποία δεν ξέφυγαν και περιοχές που ανοικοδομήθηκαν και είναι σε απόσταση από το πολεοδομικό συγκρότημα.
Αυτό είναι αποτέλεσμα των παρωπίδων στον σχεδιασμό των επεκτάσεων, των νέων πόλεων που δημιουργούνται. Δεν υπάρχει καμιά καινοτομία στην επέκταση του Ευόσμου, όπως δεν υπάρχει καμία καινοτομία και στην επέκταση της Θέρμης. Λειτουργικά οι δύο περιοχές θεωρούνται καλύτερες συγκριτικά με τον υφιστάμενο δομημένο ιστό, αλλά αισθητικά ή σε επίπεδο καθημερινότητας έχουμε καταστάσεις καρμπόν. Και καρμπόν θα είναι μελλοντικά και τα προβλήματα που θα προκύψουν (κυκλοφοριακό, στάθμευση, περιορισμένοι και αδύναμοι ελεύθεροι χώροι, ανεπαρκείς υποδομές κτλ.). Δεν γίνεται κάποια παρατυπία. Όλα λειτουργούν στη βάση συγκεκριμένων κανόνων. Όμως το αποτέλεσμα είναι επίσης γνωστό και θεωρώ ότι δεν είναι ικανοποιητικό. Ειδικά για όσους επενδύουν το μέλλον τους στις συγκεκριμένες περιοχές σε επίπεδο μόνιμης κατοικίας.
Τα αναφέρω όλα αυτά επειδή θεωρώ ότι μπορούμε και καλύτερα. Μπορούμε να αλλάξουμε κάποια στιγμή νοοτροπία στις επεκτάσεις δίπλα ή παραδίπλα από το πολεοδομικό συγκρότημα. Στόχος οι πιο όμορφες, λειτουργικές και ανθρώπινες περιοχές κατοικίας και εργασίας.
Δεν είναι αυτός ο στόχος επί δεκαετίες. Κι αυτό υποθήκευσε το μέλλον συνολικά του πολεοδομικού συγκροτήματος. Η πορεία αυτή όμως δεν πρέπει να συνεχιστεί. Αν δεν μπορούν οι αρμόδιοι να σκεφτούν παρά μόνον τους οικονομικούς όρους μιας επέκτασης ή έστω αν αυτοί ζυγίζουν περισσότερο στον σχεδιασμό τους, λύση υπάρχει. Σκεφτείτε μόνο την αξία και υπεραξία που μπορούν να έχουν βελτιωμένες νεόδμητες περιοχές. Όταν σήμερα για την αγορά ενός καινούργιου διαμερίσματος ξεπερνάμε τιμές στα 2.500 ευρώ το τετραγωνικό μέτρο, αντιλαμβάνεται καθένας ότι επενδυτικά ένα αντίστοιχο σπίτι σε μια πιο όμορφη και πιο λειτουργική ή βιώσιμη πολεοδομική ενότητα θα αποκτήσει ακόμα μεγαλύτερη αξία.
Σε λίγα χρόνια ο Εύοσμος θα έχει ανοικοδομηθεί στο σύνολό του και θα έχει κατοικηθεί. Θα έχουμε μπροστά μας τελικό αποτέλεσμα ακόμα και στην περιοχή άνωθεν της περιφερειακής οδού. Σε λίγα χρόνια θα έχει ολοκληρωθεί και η ανοικοδόμηση της Θέρμης μεταξύ της κεντρικής οδού Χαριλάου – Θέρμης και της Μουδανιών. Θα είναι η δεύτερη πολύ μεγάλη επέκταση μετά την ανοικοδόμηση της περιοχής πάνω από την ίδια κεντρική οδό, που επίσης ολοκληρώνεται. Και θα ακολουθήσει προφανώς και η περιοχή πέριξ του άξονα που συνδέει τη Θέρμη με το Πανόραμα. Και στο επόμενο διάστημα θα αρχίσει και η επέκταση στο Ωραιόκαστρο σε 4.500 στρέμματα, που επίσης αποτελεί μια νέα προσθήκη στον δομημένο ιστό του ευρύτερου πολεοδομικού συγκροτήματος. Οι ενδιάμεσες εκτάσεις που είναι αναξιοποίητες προφανώς και θα αξιοποιηθούν στην πορεία. Οι σχεδιασμοί των δήμων αυτό προοιωνίζονται. Και ακολουθεί η πολεοδομική ένωση του παραλιακού άξονα από την Καλαμαριά μέχρι τον δήμο Θερμαϊκού, έστω κι αν εκεί δεν μιλάμε για κατοικίες, αλλά για άλλου είδους χρήσεις και υποδομές. Και το ίδιο θα γίνει με το Τριάδι ή ακόμα και με τη Νέα Ραιδεστό από τη μία, με την Ευκαρπία από την άλλη και πάει λέγοντας.
Όλα αυτά όμως θα έπρεπε να σχεδιάζονται με ενιαίο τρόπο και να μη μένουμε μόνον στον τοπικό πολεοδομικό σχεδιασμό. Με τέτοιο τρόπο ώστε να προβλέπουμε τη μελλοντική ζήτηση, να προβλέπουμε τις μελλοντικές ανάγκες μετακινήσεων, να προβλέπουμε την οικονομική και την επενδυτική ανάπτυξη σε αυτές τις νέες περιοχές.
Ένας δήμος είναι αδύνατο να το κάνει αυτό μόνος του, με τις υποστελεχωμένες και ανεπαρκείς υπηρεσίες του, με τη θεσμική αδυναμία και φυσικά με τα οικονομικά μέσα που (δεν) διαθέτει.
Ένας υπερτοπικός σχεδιασμός για περιοχές όπως η Θεσσαλονίκη απαιτεί μια υπηρεσία μητροπολιτικού χαρακτήρα. Πρώτα από όλα σε επίπεδο σχεδιασμού. Με αυτόν τον τρόπο θα μπορέσει να αλλάξει η διαχρονική λογική που ακολουθείται στην επέκταση του πολεοδομικού συγκροτήματος, στην ανάπτυξη της Θεσσαλονίκης. Έτσι θα αποφευχθεί το επόμενο καρμπόν και το αποτέλεσμα θα είναι καλύτερο από το κλασικό.
Ο νέος κώδικας για την αυτοδιοίκηση, η αυτοδιοικητική μεταρρύθμιση, που έχουμε μπροστά μας και αύριο θα τη συζητήσουν σε κοινή συνεδρίαση οι περιφερειάρχες και οι δήμαρχοι της χώρας έχει την πρόβλεψη της μητροπολιτικότητας, που τόσο ανάγκη την έχει η Θεσσαλονίκη. Μένει να δούμε εάν θα μιλάμε ακόμα με όρους θεωρίας περί μητροπολιτικής Θεσσαλονίκης ή με νέους όρους σύγχρονης αντιμετώπισης των ζητημάτων ενός πολεοδομικού συγκροτήματος που -ευτυχώς- δεν σταματά να αναπτύσσεται.