Το παγκόσμιο συνέδριο ερευνητικής δημοσιογραφίας, Global Investigative Journalism Conference (GIJC25) φιλοξενήθηκε για πρώτη φορά στην Ασία, στο φουτουριστικό κέντρο της Μαλαισιανής πρωτεύουσας που αυτήν την περίοδο διανύει την εποχή των μουσώνων και είχαμε την την τιμή να το παρακολουθήσουμε μέσω μίας εκ των πέντε υποτροφιών που έδωσε το Incubator for Media Education and Development (iMEdD) του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος (ΙΣΝ) σε Έλληνες δημοσιογράφους.
Τεχνητή νοημοσύνη, fake news και deep fake, διαχείριση δεδομένων μεγάλου όγκου δεδομένων (big data) βρέθηκαν στο επίκεντρο των εργασιών που περιελάμβαναν πάνω από 150 ομιλίες, παρουσιάσεις, εργαστήρια, συναντήσεις σε πέντε μέρες, σε μια μεγάλη και ζωντανή συνάντηση δημοσιογράφων που αναζητούν πλοηγό στην εποχή της αμφισβήτησης, σε ένα διαρκώς μεταβαλλόμενο πλαίσιο όπου το δημοσιογραφικό επάγγελμα απαιτεί εξοικείωση με σύγχρονα εργαλεία, δεξιότητες αλλά και συνέργειες.
Οι υπεύθυνοι του τοπικού ειδησεογραφικού οργανισμού Malaysiakini (Μαλαισία τώρα!) ως συνδιοργανωτές και οικοδεσπότες, φρόντισαν όχι μόνο για την άψογη διοργάνωση και την απαρέγγλιτη τήρηση του προγράμματος (με ακρίβεια λεπτού), αλλά και για φιλοξενία με τοπικό χρώμα: Όλα τα γεύματα περιλάμβαναν αποκλειστικά τοπικά πιάτα και ροφήματα,τοπικές ποικιλίες καφέ, τσάι και χυμούς εξωτικών φρούτων ενώ την δεύτερη μέρα του συνεδρίου, παρουσιάστηκαν στους διαδρόμους του συνεδριακού κέντρου, παραδοσιακά επαγγέλματα, όπως η περίφημη τεχνική μπατίκ για βαφή υφασμάτων, αργαλειός, μεταλλικές κατασκευές αλλά και τατουάζ με χένα.
Τατουαζ με χένα από Μαλαισινή καλλιτέχνιδα στον διάδρομο του συνεδρίου
Όσο για την τελετή λήξης; Εκεί, ο χαιρετισμός ενός Υπουργού δεν θα είχε καμία πρωτοτυπία… Μόνο που ο «Υπουργός» ήταν… πρώην και μία stand up comedian είχε πάρει την θέση του, καυτηριάζοντας την προηγούμενη διεφθαρμένη Κυβέρνηση από το κόμμα που ήταν στην εξουσία από την ανεξαρτησία της χώρας το 1957 μέχρι το 2022, όταν ο λαός με εκλογές κατάφερε να το ανατρέψει! Τον «χαιρετισμό» διαδέχτηκαν τα δημοσιογραφικά βραβεία σε δουλειές που ξεχώρισαν, πλούσιο γεύμα με χύμα κρασί και τοπικό τσάι και παραδοσιακούς χορούς που αργότερα το βράδυ έδωσαν τη θέση τους σε… ρομποτική μακαρένα, με την συνδρομή της τεχνητής νοημοσύνης.
«Η ερευνητική δημοσιογραφία είναι εδώ!» Αυτό ήταν το συμπέρασμα των εργασιών αλλά και η φράση με την οποία άνοιξε την εισαγωγική της ομιλία η δημοσιογράφος από τις Φιλιππίνες, Μαρία Ρέσσα που έχει βραβευθεί με το Νομπέλ Ειρήνης. Πολιτογραφημένη πλέον Αμερικανίδα και καθηγήτρια στο Columbia, η Ρέσσα, ηγείται του δημοσιογραφικού οργανισμού Rappler και εμφανίζεται ιδιαίτερα ανήσυχη για την διολίσθηση της δημοκρατίας στα χέρια «δημοκρατικά εκλεγμένων, μη δημοκρατών» όπως είπε, στο 72% του πλανήτη, θεωρώντας όμως τους μεγαλύτερους σύγχρονους δικτάτορες, τους μεγιστάνες των social media.
Στρέφοντας τα βέλη της στον Μαρκ Ζάκερμπεργκ (Facebook, Instagram) και τον Ελον Μασκ (X, πρώην Twitter), η Ρέσσα, στην εμπνευσμένη ομιλία της, παρατήρησε πως «η αποικιοκρατία δεν πέθανε, απλά πέρασε online», σημειώνοντας ότι τα κοινωνικά δίκτυα, οδηγούν σε περαιτέρων περιθωριοποίηση των γυναικών και των μειονοτήτων, μεγαλώνουν και αναπαράγουν τις ανισότητες και επενδύουν στο μίσος , υποκινούν την πόλωση, τον φόβο, τον θυμό και ο μέσα από τον εθισμό που καλλιεργούν, η χρήση τους, μας αλλάζει σε προσωπικό επίπεδο, σε κοινωνικό επίπεδο».
«Η online βία είναι βία» σημείωσε η Ρέσσα που έχει πέσει θύμα η ίδια σκληρού διαδικτυακού Bullying με deep fake διαδόσεις σε βάρος της. Αναφέρθηκε εκτενώς στο πως ο μηχανισμός των κοινωνικων δικτύων, μετατρέπει το ψέμα σε γεγονός μέσα από τον αλγόριθμο που βομβαρδίζει τους χρήστες με αναληθείς ειδήσεις, οι οποίες όμως μέσα από την εξάπλωσή τους, κανονικοποιούνται στη συνείδηση των πολιτών και εντυπώνονται στο νου τους σαν αληθινές και επεσήμανε την ανάγκη να μάθει ο δημοσιογράφος να αναγνωρίζει τα ψέμματα, να αναζητά τα γεγονότα (facts) γιατί στα γεγνότα βασίζεται η αλήθεια.
Ως αντίδοτο σε αυτήν την κατάσταση, προέβαλλε τις «ριζοσπαστικές συνεργασίες» μεταξύ μικρών δημοσιογραφικών οργανισμών διαφορετικών χωρών σε μια προσπάθεια ανάκτησης της εμπιστοσύνης των πολιτών που θα βασίζεται στην μετάδοση της αλήθειας. «Είμαστε δημοσιογράφοι, δεν θέλουμε να γίνουμε πλούσιοι. Δεν είμαστε Influencers να μαζεύουμε Like. Θέλουμε να λογοδοτεί η εκάστοτε εξουσία!» τόνισε, θέτοντας το ερώτημα «εσείς τι θα θυσιάζατε για την αλήθεια;» στους παρευρισκόμενους.
«Πρέπει να παλεύετε για τα δικαιώματά σας, όσο έχετε ακόμα δικαιώματα, όταν χαθούν δεν μπορείς να τα κερδίσεις πίσω» τόνισε.
Η Ρέσσα έχει περάσει πολλά χρόνια προσπάθειας αντιμετώπισης των κατηγοριών που είχαν κατατεθεί εναντίον της κατά τη διάρκεια της κυβέρνησης του τότε προέδρου των Φιλιππίνων Ροντρίγκο Ντουτέρτε ενώ σε βάρος της είχαν εκδοθεί 11 εντάλματα σύλληψης!
«Γιατί παραμένω αισιόδοξη; Γιατί ο άνθρωπος που μας κυνήγησε και ήθελε να μας κλείσει, συνελήφθη τον περασμένο Μάρτιο» είπε, κλείνοντας την ομιλία της.
Το GIJC25 σε αριθμούς
Το Global Investigative Journalism Conference (GIJC) επιβεβαίωσε για ακόμη μία χρονιά τον ρόλο του ως το σημαντικότερο διεθνές σημείο συνάντησης για την ερευνητική δημοσιογραφία.
2100 εγγεγραμμένοι συμμετέχοντες από 135 χώρες και περιοχές
Πάνω από 150 συνεδρίες, πάνελς, ομιλίες, εργαστήρια, δικτύωση
Αριθμός ρεκότ ομιλητών από την Ασία (σχεδόν 100) και αριθμός ρεκόρ χωρών που εκπροσωπήθηκαν με ομιλητές (πάνω από 100)
Πρόκειται για την 14η διοργάνωση από το 2001
Ιδιαίτερα ανήσυχη για τις πολιτικές εξελίξεις στις ΗΠΑ, η βραβευμένη δύο φορές με βραβείο Πούλιντζερ δημοσιογράφος του Associated Press και Frontiline, Μάρθα Μεντόζα, οργάνωσε για περίπου 60 συμμετέχοντες ένα εξαιρετικά χρήσιμο εργαστήριο με θέμα «Τί κάνουν οι ΗΠΑ στην χώρα μου;». H Μεντόζα, παρουσιάσε μια “ακτινογραφία” του αμερικανικού δημοσίου, εξηγώντας πως μπορεί να βρει κανείς δημόσια έγγραφα σχετικά με την δραστηριότητα των ΗΠΑ, σε στρατιωτικό επίπεδο, τα έξοδα και τις χορηγίες, τα λόμπι, τα οικονομικά των Πρεσβευτών, το εμπόριο τις χρηματοδοτήσεις. Από τους τενεκέδες με κρητικό ελαιόλαδο που μπορεί να φτάνουν στην Αμερική, μέχρι τα έξοδα κίνησης της Κίμπερλι Γκίλφοιλ, τα εξοπλιστικά προγράμματα, αλλά και… την συμμετοχή του Κογκρέσου στις εκδηλώσεις για την 28η Οκτωβρίου στην Αμερική… όλα διαθέσιμα δωρεάν και μερικά κλικς, σε δημόσια έγγραφα, επιμελώς… παραχωμμένα κάτω από τόνους διαδικτυακής χαρτούρας, στις γωνιές κρατικών ιστοσελίδων.
Ένα από τα πιο ενθαρρυντικά στοιχεία του GIJC25, ήταν η ανάδειξη του ρόλου των ανεξάρτητων περιφερειακών ΜΜΕ, οργανισμών που λειτουργούν με περιορσιμένους πόρους, αλλά με τεράστια αποφασιστικότητα και προσήλωση τις τοπικές κοινότητες.
Από βαλκανικές πρωτοβουλίες μέχρι ΜΜΕ από τη ΝΑ Ασία και τη Λατινική Αμερική, έγινε φανερό πως οι πραγματικές τομές στην ερευνητική δημοσιογραφία συμβαίνουν όλο και περισσότερο στην περιφέρεια – εκεί όπου η τοπική γνώση, η οικειότητα με το πεδίο και η ευελιξία των μικρών συντακτικών ομάδων επιτρέπουν έρευνες που τα μεγάλα μέσα είτε δεν μπορούν είτε δεν θέλουν να κάνουν.
Παράλληλα, φάνηκε με τον πιο ξεκάθαρο τρόπο ότι το μέλλον της ερευνητικής δουλειάς είναι αναγκαστικά συνεργατικό. Τα μεγάλα διασυνοριακά project που παρουσιάστηκαν –από οικονομικές διαρροές μέχρι περιβαλλοντικές έρευνες μεγάλης κλίμακας– απέδειξαν ότι οι σημαντικές ιστορίες σπάνια μένουν μέσα σε σύνορα.
Και εδώ τα ανεξάρτητα περιφερειακά μέσα έχουν πρωταγωνιστικό ρόλο: συχνά είναι οι πρώτοι που εντοπίζουν ένα πρόβλημα, αυτοί που έχουν πρόσβαση στην κοινότητα και τελικά οι κρίσιμοι κρίκοι σε μια διεθνή αλυσίδα.
H αναγκη για διασυνοριακό ρεπορτάζ επισήμανθηκε και στις ακαδημαϊκές περιουσιάσεις, καθώς αποτελεί κοινό τόπο παγκοσμίως ότι το ενδιαφέρον των νέων παιδιών για την δημοσιογραφία, μπορεί να αυξάνεται αλλά επικεντρώνεται κυρίως στο κομμάτι των social media και της παρουσίασης όπως και στην αθλητική δημοσιογραφία και λιγότερο στο ρεπορτάζ και την έρευνα.
«Πρέπει να φύγουμε από τον παραδοσιακό ανταποκριτή και να πάμε σε ένα global reporting» ανέφερε ο David Leloup, βραβευμένος Βέλγος δημοσιογράφος και καθηγητής στο μοναδικό μεταπτυχιακό πρόγραμμα ερευνητικής δημοσιογραφίας στην χώρα που προσφέρεται στο Πανεπιστήμιο της Λιέγης. Στο εργαστήριο με θέμα “έρευνα πάνω στην ακαδημαϊκή εκπαίδευση ερευνητών – δημοσιογράφων” καθηγητές από Ευρώπη, Ασία και ΗΠΑ, μοιράστηκαν κοινές αγωνίες για το θέμα, με ζητήματα δεοντολογίας και ηθικής πάντα παρόντα.
Τα ηθικά διλήμματα του δημοσιογράφου και ο σεβασμός στη δεοντολογία, οι νομικές πιέσεις και οι απειλές που δέχεται απασχόλησαν πολλές συζητήσεις. Παράλληλα όμως αναδείχθηκαν επιτυχημένες πρακτικές αυτοοργάνωσης, δικτύωσης και συλλογικής έρευνας, που λειτουργούν ως αντίβαρο ακόμη και σε περιβάλλοντα περιορισμένης ελευθερίας Τύπου ενώ ιδιαίτερη έμφαση δόθηκε στην καθοδήγηση των δημοσιογράφων στο κομμάτι της αναζήτησης νομικής βοήθειας ώστε να απαντούν στα περιβόητα slapps, που απασχολούν τις δημοσιογραφικές ενώσεις και στην Ελλάδα.
Ιδιαίτερη βαρύτητα δόθηκε στις συνεδρίες που αφορούσαν ψυχική ανθεκτικότητα, διαχείριση τραύματος, δεοντολογία και προστασία πηγών. Η αναγνώριση της συναισθηματικής επιβάρυνσης των ερευνητών και η ανάγκη για δομές υποστήριξης αναδείχτηκε σε μια κοινή εμπειρία των συμμετέχοντων από κάθε γωνιά της γης.
Κλείνοντας, το ραντεβού δόθηκε για το GIJC 2027, στο Άμστερνταμ!
Δείτε υλικό:
Το βίντεο με τους παραδοσιακούς χορούς στην τελετή λήξης:
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ Αρχική σελίδα