Έντονες αντιδράσεις μεταξύ των γιατρών και γενικότερα επιστημονικών φορέων προκαλεί η σύμβαση που υπέγραψε το υπουργείο Υγείας του Άδωνι Γεωργιάδη με δύο αμερικανικές εταιρείες, η οποία σύμφωνα με τις δημοσιογραφικές αποκαλύψεις εκχωρεί στην ουσία σε ιδιώτες το DNA των νεογνών.
Σύμφωνα με την έρευνα των Reporters United και της «Εφημερίδας των Συντακτών», το υπουργείο υπέγραψε κρυφή προγραμματική Σύμβαση με δύο εταιρείες, τη RealGenix και την Beginnings, η οποία προβλέπει ότι θα διεξάγουν έως το 2029 προληπτικό έλεγχο για 100.000 νεογνά με τη γενετική μέθοδο, δηλαδή αλληλουχίζοντας το DNA των μωρών.
Μάλιστα, τα ερευνητικά αποτελέσματα θα είναι «αποκλειστική ιδιοκτησία» τους.
Ο προληπτικός νεογνικός έλεγχος, με τη μέχρι σήμερα μορφή του, αποτελεί μια ειδική εξέταση αίματος που γίνεται στα μωρά μόλις γεννιούνται και ανιχνεύει έγκαιρα 33 νοσήματα, τα οποία, αν εντοπιστούν στις πρώτες μέρες της ζωής του νεογνού, μπορούν να αντιμετωπιστούν αποτελεσματικά με θεραπευτική αγωγή ή με άλλα μέτρα.
Το πρόβλημα με την σύμβαση, όπως τονίζει το ρεπορτάζ, είναι πως έτσι παραδίδεται σε ιδιώτες ο νεογνικός έλεγχος που διεξάγεται έως σήμερα επιτυχημένα από το δημόσιο Ινστιτούτο Υγείας του Παιδιού με τη βιοχημική μέθοδο.
Δεύτερον, γιατί οι δύο εταιρείες θα τον πραγματοποιούν με διαφορετική μέθοδο: Τη γενετική, η οποία διεθνώς σε ερευνητικό στάδιο, καθώς επιστήμονες και ειδικοί ακόμα προσπαθούν να επιλύσουν τα τεράστια τεχνικά και ηθικά προβλήματα που σχετίζονται, μεταξύ άλλων, με την αλληλούχιση του ανθρώπινου DNA, την ακρίβεια της διάγνωσης και την ιατρική σημασία εντοπισμού των μεταλλάξεων.
Όπως εξηγούν οι Reporters United, «ο βιοχημικός έλεγχος απεικονίζει μια στιγμή στη ζωή του μωρού, η αλληλούχιση ολόκληρου του DNA αποκαλύπτει δεδομένα για το νεογνό και την οικογένειά του που θα το ακολουθούν σε όλη του τη ζωή. Εάν πέσουν σε λάθος χέρια, μπορεί για παράδειγμα να γίνουν αντικείμενο εμπορικής εκμετάλλευσης ή κατάχρησης».
Αξίζει να σημειωθεί επίσης πως σύμφωνα με τις δημοσιογραφικές πληροφορίες, δεν υπάρχουν σαφείς όροι και προϋποθέσεις στην συμφωνία που να απαγορεύουν ρητά εμπορικές σκοπιμότητες.
Σύνδεσμος Ιατρικών Γενετιστών Ελλάδος: Αναγκαία τα αυστηρά πρωτόκολλα στον νεογνικό έλεγχο
Ο Σύνδεσμος Ιατρικών Γενετιστών Ελλάδος, με ανακοίνωσή του στις 14 Απριλίου, σχετικά με τον νεογνικό έλεγχο και την προστασία των γενετικών δεδομένων, τόνιζε πως τέτοιες πρακτικές πρέπει να διέπονται από αυστηρά πρωτόκολλα επιστημονικής δεοντολογίας και βιοηθικής.
«Με αφορμή πρόσφατα δημοσιεύματα σχετικά με σχέδιο εθνικού προγράμματος νεογνικού γενετικού ελέγχου, θεωρούμε αναγκαίο να επιστήσουμε την προσοχή της Πολιτείας στη διασφάλιση των γενετικών δεδομένων των Ελλήνων πολιτών, ιδίως όταν πρόκειται για ευαίσθητες και ευάλωτες ομάδες, όπως είναι τα νεογνά. Η προστασία από κάθε μορφή στιγματισμού, κοινωνικού αποκλεισμού ή κακοδιαχείρισης γενετικών πληροφοριών πρέπει να αποτελεί ύψιστη προτεραιότητα», σημείωναν μεταξύ άλλων.
Ολόκληρη η ανακοίνωση
Με αφορμή πρόσφατα δημοσιεύματα σχετικά με σχέδιο εθνικού προγράμματος νεογνικού γενετικού ελέγχου, θεωρούμε αναγκαίο να επιστήσουμε την προσοχή της Πολιτείας στη διασφάλιση των γενετικών δεδομένων των Ελλήνων πολιτών, ιδίως όταν πρόκειται για ευαίσθητες και ευάλωτες ομάδες, όπως είναι τα νεογνά. Η προστασία από κάθε μορφή στιγματισμού, κοινωνικού αποκλεισμού ή κακοδιαχείρισης γενετικών πληροφοριών πρέπει να αποτελεί ύψιστη προτεραιότητα.
Οι γενετικές μελέτες και ο προσυμπτωματικός νεογνικός έλεγχος αποτελούν πολύτιμα εργαλεία για την πρόληψη και τη θεραπεία σοβαρών νοσημάτων.
Ωστόσο, τέτοιες πρακτικές πρέπει να διέπονται από αυστηρά πρωτόκολλα επιστημονικής δεοντολογίας και βιοηθικής.
Ο Σύνδεσμος Ιατρικών Γενετιστών Ελλάδας (ΣΙΓΕ) κρίνει απαραίτητη την εθνική διαχείριση των γενετικών δεδομένων, χωρίς παρέκκλιση από τις διεθνείς κατευθυντήριες οδηγίες και βρίσκεται στη διάθεση της Πολιτείας προκειμένου να συμβάλλει στη διαμόρφωση ενός πλαισίου που θα διασφαλίζει τα δικαιώματα των πολιτών και θα εγγυάται ότι κάθε σχετική ενέργεια πραγματοποιείται με ασφάλεια, επιστημονική εγκυρότητα και πλήρη σεβασμό στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια.
Εκχώρηση DNA νεογνών σε ιδιώτες: Κοινή ανακοίνωση Ελληνικής Εταιρείας Ιατρικής Γενετικής και Ελληνικής Νεογνολογικής Εταιρεία
Σχολιάζοντας τις δημοσιογραφικές αποκαλύψεις, η Ελληνική Εταιρεία Ιατρικής Γενετικής και η Ελληνική Νεογνολογική Εταιρεία εξέδωσαν στις 18 Απριλίου κοινή ανακοίνωση, υπενθυμίζοντας πως το Επιστημονικό Συμβούλιο του Ινστιτούτου Υγείας του Παιδιού, με ομόφωνη απόφασή του, έχει διατυπώσει σοβαρές επιφυλάξεις και δεν έχει προβεί σε παραχώρηση νεογνικών δειγμάτων στις εν λόγω ιδιωτικές εταιρείες.
«Σημειώνουμε ότι, πέραν της επιστημονικής τεκμηρίωσης, η εφαρμογή οποιουδήποτε προγράμματος νεογνικού screening σε πληθυσμιακό επίπεδο προϋποθέτει δημόσια διαβούλευση με συμμετοχή όλων των ενδιαφερόμενων μερών (stakeholders), όπως το ΙΥΠ, οι σχετικές επιστημονικές εταιρείες και οι εκπρόσωποι ασθενών», τονίζουν, καθώς σύμφωνα με το ρεπορτάζ, το υπουργείο Υγείας δεν διαβουλεύτηκε για τη σύμβαση με κανέναν επιστημονικό φορέα, ενώ προσπάθησε να την επιβάλει στο ΙΥΠ, το οποίο όμως εξέδωσε ομόφωνη απόφαση που την αποδομεί πλήρως.
Ολόκληρη η ανακοίνωση
Πρόσφατα δημοσιεύματα αναφέρονται σε σχέδιο του Υπουργείου Υγείας να προχωρήσει σε μαζικό προληπτικό έλεγχο του γονιδιώματος των νεογνών που θα γεννηθούν στη χώρα μας από το 2025 έως το 2029.
Σύμφωνα με την Προγραμματική Σύμβαση που δημοσιοποιήθηκε, ο νεογνικός γενωμικός προσυμπτωματικός έλεγχος (screening) θα διενεργηθεί εξολοκλήρου από δύο ιδιωτικές εταιρείες αμερικανικών συμφερόντων, οι οποίες, στη συνέχεια, θα διατηρούν τα γενωμικά δεδομένα των νεογνών σε ανάλογη βιοτράπεζα.
Το συγκεκριμένο πρόγραμμα θα βασιστεί στην παραχώρηση των νεογνικών δειγμάτων (σε ψευδοανωνυμοποιημένη μορφή) από το Ινστιτούτο Υγείας του Παιδιού (ΙΥΠ), όπου διενεργείται το εθνικό πρόγραμμα βιοχημικού screening από 50ετίας. Σημειώνεται ότι το Επιστημονικό Συμβούλιο του ΙΥΠ, με ομόφωνη απόφασή του, έχει διατυπώσει σοβαρές επιφυλάξεις και δεν έχει προβεί σε παραχώρηση νεογνικών δειγμάτων στις εν λόγω ιδιωτικές εταιρείες.
Το νεογνικό γενωμικό screening έχει στόχο την έγκαιρη διάγνωση σπάνιων γενετικών νοσημάτων και την άμεση θεραπευτική αντιμετώπιση των πάσχοντων νεογνών πριν την εμφάνιση μη αναστρέψιμων επιπλοκών. Πρόκειται για πεδίο ιδιαίτερου επιστημονικού ενδιαφέροντος, που εμπίπτει στην Εξατομικευμένη Ιατρική Ακριβείας του μέλλοντος. Παρά το γεγονός ότι η αποδοτικότητα του νεογνικού γενωμικού screening βρίσκεται παγκοσμίως υπό διερεύνηση, το Ελληνικό Υπουργείο Υγείας αποφάσισε μαζική και άμεση εφαρμογή του στη χώρα μας, παραβλέποντας όλους τους προβληματισμούς που θέτει το ΙΥΠ, ορισμένους εκ των οποίων παραθέτουμε πιο κάτω:
– «Τα προβλήματα ηθικής και δεοντολογίας που εγείρει η συνέργεια σε ένα τέτοιο εγχείρημα μαζικής κλίμακας γενωμικού ελέγχου»
– «και αφετέρου επί του παρόντος δεν υφίσταται έγκυρη πληροφορημένη συναίνεση των γονέων στην διενέργεια τέτοιου είδους διαγνωστικών ελέγχων σε μαζική κιόλας κλίμακα.»
– «το γενωμικό screening παράγει δεδομένα για το νεογνό και την οικογένεια του που μπορούν να αξιοποιηθούν διαχρονικά και ποικιλοτρόπως (Ιατροδικαστική, κάλυψη από ασφαλιστικές εταιρείες κ.ο.κ.)»
– «εγείρονται προβληματισμοί αναφορικά με τη διασφάλιση της προστασίας των προσωπικών δεδομένων των νεογνών/οικογενειών και την αποτροπή οιουδήποτε κινδύνου απειλής κατά της τελευταίας είτε για λόγους κακόβουλης υπεξαίρεσης από τρίτο είτε εμπορικής εκμετάλλευσης, εμπορίας δεδομένων κ.ο.κ»
– «πρέπει να εξασφαλιστεί ότι οι κάρτες Guthrie θα χρησιμοποιηθούν μόνο σύμφωνα με τους κανόνες της ιατρικής ηθικής και δεοντολογίας και μόνο με γνώμονα το εθνικό συμφέρον και μόνο προς όφελος των μικρών ασθενών και των οικογενειών χωρίς σε καμία περίπτωση να αποτελέσουν αντικείμενο εκμετάλλευσης ή αγοραπωλησίας ή να διατρέξουν κινδύνους διαρροών προσωπικών δεδομένων ευαίσθητου χαρακτήρα.»
Ακουλουθεί ο σύνδεσμος της ανακοίνωσης του ΙΥΠ: https://www.documentcloud.org/ documents/25893917-apophase-epistemonikousumbouliou-tou-institoutou-ugeias-tou-paidiou/ Η Ελληνική Εταιρεία Ιατρικής Γενετικής και η Ελληνική Νεογνολογική Εταιρεία διατηρούμε τις ίδιες επιφυλάξεις με το ΙΥΠ και θεωρούμε ότι η εφαρμογή ενός μαζικού προγράμματος νεογνικού γενωμικού ελέγχου, και δη από ιδιωτικές εταιρείες, είναι εξαιρετικά πρόωρη στην παρούσα φάση και εγείρει σοβαρά ζητήματα βιοηθικής, διαφάνειας και προστασίας προσωπικών δεδομένων.
Παρακολουθούμε τις σχετικές διεθνείς επιστημονικές εξελίξεις και προτείνουμε όπως η πολιτεία λάβει τα απαραίτητα μέτρα για την κλινική εφαρμογή της συγκεκριμένης μεθόδου ή οποιασδήποτε άλλης γίνει αποδεκτή διεθνώς, ως τεκμηριωμένης επιστημονικής αξίας και κοινωνικής ωφελιμότητας, με φορέα υλοποίησης το ΙΥΠ. Σημειώνουμε ότι, πέραν της επιστημονικής τεκμηρίωσης, η εφαρμογή οποιουδήποτε προγράμματος νεογνικού screening σε πληθυσμιακό επίπεδο προϋποθέτει δημόσια διαβούλευση με συμμετοχή όλων των ενδιαφερόμενων μερών (stakeholders), όπως το ΙΥΠ, οι σχετικές επιστημονικές εταιρείες και οι εκπρόσωποι ασθενών.
Αναμφισβήτητα για να εφαρμοστεί ένα πρόγραμμα νεογνικού γενωμικού ελέγχου, θεωρούμε απαραίτητο να διασφαλιστούν τα ακόλουθα:
– οι γονείς να ενημερώνονται διεξοδικά και αναλυτικά πριν υπογράψουν το έγγραφο ενημέρωσης και συναίνεσης
– να υπάρχει πρόβλεψη για μελλοντική άρση της υπογραφής από τα ίδια τα παιδιά όταν αυτά ενηλικιωθούν κατά τον νόμο
– τα αποτελέσματα να αξιοποιούνται άμεσα προς όφελος των παιδιών και της οικογένειας με γνώμονα το δημόσιο συμφέρον
– τα γενετικά δεδομένα να αποθηκεύονται με ασφάλεια και να αποφεύγεται η εμπορική εκμετάλλευση και εμπορία τους, η χρήση από ασφαλιστικές εταιρείες, η αγοραπωλησία ή οποιασδήποτε άλλης μορφής εμπορευματική χρήση και να προσδιορίζεται επακριβώς η πιθανή μελλοντική τους χρήση
– σε καμία περίπτωση τα γενωμικά ή άλλα δεδομένα των συμμετεχόντων νεογνών να μην αναλύονται ή διατηρούνται από ιδιωτικές εταιρείες. Στόχος της Ελληνικής Εταιρείας Ιατρικής Γενετικής και της Ελληνικής Νεογνολογικής Εταιρείας αποτελεί η έγκαιρη, έγκυρη και ολιστική διαχείριση των νεογνών και, εν γένει, των ατόμων και οικογενειών με γενετικά νοσήματα, διατηρώντας την ασφάλεια και την προστασία των προσωπικών δεδομένων, με απόλυτο σεβασμό στις αρχές της βιοηθικής και της ανθρώπινης αξιοπρέπειας.
ΟΕΝΓΕ για εκχώρηση DNA νεογνών σε ιδιώτες: Αμεση ακύρωση της απαράδεκτης, αντιδεοντολογικής και επικίνδυνης σύμβασης
Ανακοίνωση για την υπόθεση εξέδωσε την Δευτέρα 19 Μαΐου και η Ομοσπονδία Ενώσεων Νοσοκομειακών Γιατρών Ελλάδας (ΟΕΝΓΕ), εκφράζοντας την κατηγορηματική της αντίθεση στην σύμβαση, κάνοντας λόγο για «απαράδεκτη ενέργεια».
«Το εν λόγω πρόγραμμα γενωμικής χαρτογράφησης FirstSteps, το οποίο χρησιμοποιεί μία γενετική μέθοδο η οποία καταγράφει ΟΛΟΚΛΗΡΟ το DNA, βρίσκεται ακόμα σε ερευνητικό στάδιο και δεν έχει λάβει καν έγκριση από τις αρμόδιες διεθνείς επιτροπές γιατί εγείρονται σοβαρά βιοηθικά διλήμματα. Σε συνθήκες που η έρευνα διεξάγεται με κριτήριο το κέρδος, τα δεδομένα για το νεογνό γίνονται αντικείμενο εμπορικής εκμετάλλευσης και κατάχρησης σε βάρος του παιδιού αλλά και της οικογένειας του», υπογραμμίζει.
«Απαιτούμε την άμεση ακύρωση της απαράδεκτης, αντιδεοντολογικής και επικίνδυνης σύμβασης», καταλήγει.
Στο ίδιο μήκος κύματος, ορισμένα ερωτήματα διατυπώνει σε ανάρτησή του και ο Πάνος Παπανικολάου, Γενικός Γραμματέας της ΟΕΝΓΕ:
Ολόκληρη η ανακοίνωση της ΟΕΝΓΕ
H OEΝΓΕ εκφράζει την κατηγορηματική της αντίθεση στην απαράδεκτη ενέργεια της πολιτικής ηγεσίας του υπουργείου Υγείας να προχωρήσει σε μαζική συλλογή δειγμάτων αίματος όλων των νεογνών που θα γεννηθούν στην Ελλάδα από το 2025 μέχρι το 2029 και στην παράδοσή τους σε δύο ιδιωτικές εταιρείες των ΗΠΑ, οι οποίες θα διατηρούν τα γενωμικά δεδομένα και τα ερευνητικά αποτελέσματα θα αποτελούν αποκλειστική ιδιοκτησία τους. Η «συλλογή δειγμάτων» έχει ήδη αρχίσει από 1/1/2025.
Η σχετική σύμβαση με τις δυο ιδιωτικές εταιρείες των ΗΠΑ (“RealGenics” και “Beginnings”) έχει υπογραφεί από τον υπουργό Υγείας από πέρυσι όμως ούτε δημοσιοποιήθηκε από το υπουργείο, ούτε καν αναρτήθηκε στην «Διαύγεια». Το θέμα αποκαλύφθηκε αρχές Απριλίου 2025 από δημοσιογραφική έρευνα. Επιστημονικοί φορείς – η Ελληνική Εταιρεία Γενετικής, η Ελληνική Νεογνολογική Εταιρεία και το Ινστιτούτο Υγείας Παιδιού – έχουν διατυπώσει την αντίρρησή τους. Μάλιστα το Ινστιτούτο Υγείας του Παιδιού αρνείται να παραδώσει δείγματα αίματος των νεογνών για σκοπούς αλλότριους από εκείνους για τους οποίους τα περισυνέλλεξε (για τον βιοχημικό έλεγχο) και χωρίς τη συναίνεση των γονέων τους.
Το εν λόγω πρόγραμμα γενωμικής χαρτογράφησης FirstSteps, το οποίο χρησιμοποιεί μία γενετική μέθοδο η οποία καταγράφει ΟΛΟΚΛΗΡΟ το DNA, βρίσκεται ακόμα σε ερευνητικό στάδιο και δεν έχει λάβει καν έγκριση από τις αρμόδιες διεθνείς επιτροπές γιατί εγείρονται σοβαρά βιοηθικά διλήμματα. Σε συνθήκες που η έρευνα διεξάγεται με κριτήριο το κέρδος, τα δεδομένα για το νεογνό γίνονται αντικείμενο εμπορικής εκμετάλλευσης και κατάχρησης σε βάρος του παιδιού αλλά και της οικογένειας του.
Το παραπάνω σχέδιο εντάσσεται στο πλαίσιο της πολιτικής της Ε.Ε η οποία με μια σειρά αποφάσεις έχει νομιμοποιήσει την εμπορευματοποίηση των συστατικών του ανθρώπινου σώματος και την εκχώρηση τους στους ιδιωτικούς ομίλους της Υγείας, του Φαρμάκου αλλά και των ιδιωτικών ασφαλιστικών εταιριών, μετατρέποντας τα σε χρυσοφόρο εμπόρευμα.
Η εκχώρηση του DNA και ευαίσθητων προσωπικών δεδομένων σε ιδιωτικές αμερικάνικες εταιρίες δεν έχει καμία σχέση με την έγκαιρη ανίχνευση και την αντιμετώπιση διάφορων ασθενειών, όπως προσπαθεί να μας πείσει ο υπουργός Υγείας.
Απαιτούμε την άμεση ακύρωση της απαράδεκτης, αντιδεοντολογικής και επικίνδυνης σύμβασης.
Ο αναγκαίος προληπτικός έλεγχος πρέπει να γίνεται δωρεάν για όλα τα νεογνά και να μην αποτελεί πεδίο κερδοφορίας για τους φαρμακευτικούς και ασφαλιστικούς ομίλους.
Γεωργιάδης: Η συνάντηση με εκπροσώπους αμερικανικών βιοτεχνολογικών – ιατρικών εταιρειών
Κι ενώ συμβαίνουν όλα τα παραπάνω, ο υπουργός Υγείας Άδωνις Γεωργιάδης, συναντήθηκε με εκπροσώπους του τμήματος εμπορικών υποθέσεων της Πρεσβείας των ΗΠΑ και εκπροσώπους αμερικανικών βιοτεχνολογικών – ιατρικών εταιρειών.
Στη συνάντηση μετείχαν επίσης, οι Υφυπουργοί Υγείας Μάριος Θεμιστοκλέους και Δημήτρης Βαρτζόπουλος, η Επιτετραμένη στην Πρεσβεία των ΗΠΑ στην Ελλάδα Maria Olson και η εμπορική ακόλουθος Yuri Arthur.
Σύμφωνα με την σχετική ενημέρωση, η συζήτηση επικεντρώθηκε στις πολιτικές προτεραιότητες στους τομείς των γονιδιωμάτων, τις πολιτικές πρωτοβουλίες για την ανάπτυξη ευκαιριών στις γενετικές θεραπείες (ανάπτυξη ιατροτεχνολογικού εξοπλισμού) – ιατρική ακριβείας, καθώς και τις δυνατότητες συνεργασίας με ιδιωτικούς φορείς έρευνας και παροχής υπηρεσιών υγείας.
Μετά τη συνάντηση, ο Υπουργός Υγείας Άδωνις Γεωργιάδης δήλωσε τα εξής:
«Υποδεχθήκαμε σήμερα με χαρά στο Υπουργείο Υγείας τους αξιωματούχους της Αμερικανικής Πρεσβείας μαζί με εκπροσώπους αμερικανικών βιοτεχνολογικών και ιατρικών εταιρειών σε μία εξαιρετικά εποικοδομητική συνάντηση εργασίας.
Οι ελληνοαμερικανικές σχέσεις έχουν μακροχρόνιους πολιτικούς, εμπορικούς, οικονομικούς και ιστορικούς θεσμούς και βασίζονται στην κοινή δυτική κληρονομιά και στα κοινά δημοκρατικά ιδεώδη. Σε αυτό το πλαίσιο, η στενή συνεργασία μεταξύ των δύο μερών αντανακλά την σταθερή και συνεχή ενδυνάμωση των σχέσεων μας στον τομέα της Υγείας.
Συζητήσαμε για την ανάπτυξη πολιτικών πρωτοβουλιών και ευκαιριών στις γενετικές θεραπείες, την ανταλλαγή τεχνογνωσίας στους τομείς της έρευνας και παροχής υπηρεσιών υγείας ενώ ταυτόχρονα τονίσαμε την σημασία της αναβάθμισης ιατροτεχνολογικού εξοπλισμού που υλοποιείται αυτήν την περίοδο, με σύγχρονα και καινοτόμα μηχανήματα τα οποία θα προσφέρουν ποιοτικές υπηρεσίες υγειονομικής περίθαλψης προς τους πολίτες.
Η συνεχής συνεργασία μας στον τομέα της Υγείας αποτελεί έναν από τους βασικούς πυλώνες των στενών μας διμερών σχέσεων και σε αυτό το πλαίσιο θα συνεχίσουμε να εργαζόμαστε, σταθερά, αποτελεσματικά και ουσιαστικά».