Μια ομάδα 19 χωρών της ΕΕ -ανάμεσα τους και η Ελλάδα- πιέζει την Κομισιόν να υιοθετήσει σκληρότερη γραμμή στο μεταναστευτικό πέρα από τα σύνορα της Ένωσης, υποστηρίζοντας ότι η συμφωνία που επιτεύχθηκε την περασμένη εβδομάδα για το άσυλο και τις επιστροφές έχει αλλάξει το πολιτικό κλίμα στις Βρυξέλλες.
Συγκεκριμένα, ζητούν από την Επιτροπή να ενισχύσει τη συνεργασία με χώρες εκτός ΕΕ, προκειμένου να αντιμετωπιστούν τα –κατά την άποψή τους– απαράδεκτα υψηλά επίπεδα μετανάστευσης προς την Ένωση.
«Η ολοκλήρωση των διαπραγματεύσεων για τις πρόσφατες νομοθετικές προτάσεις… αποτελεί ένα σημαντικό βήμα», αναφέρουν οι υπουργοί Εσωτερικών και Εξωτερικών των χωρών που υπογράφουν την κοινή επιστολή, την οποία είδε αποκλειστικά το Politico, προσθέτοντας ότι «η περαιτέρω ανάπτυξη μιας συνεκτικής στρατηγικής της ΕΕ για την εξωτερική διάσταση της μετανάστευσης, συμπεριλαμβανομένων νέων και καινοτόμων λύσεων, είναι υψίστης σημασίας».
Η αναφορά στις πρόσφατες προτάσεις αφορά το πακέτο που συμφωνήθηκε στις 8 Δεκεμβρίου και περιλαμβάνει εκτεταμένους νέους κανόνες για τη μεταρρύθμιση του τρόπου με τον οποίο η ΕΕ διαχειρίζεται τη μετανάστευση, μεταξύ άλλων και τη δημιουργία κέντρων επεξεργασίας αιτήσεων ασύλου σε χώρες εκτός ΕΕ.
Οι κυβερνήσεις θέλουν η εκτελεστική εξουσία της ΕΕ να δώσει ακόμη μεγαλύτερο βάρος στην εκτός των συνόρων της πολιτικής, μέσω συνεργασίας με χώρες προέλευσης και διέλευσης, ώστε να αποτραπεί η άφιξη μεταναστών στην Ένωση. Αυτό σημαίνει επιτάχυνση των λεγόμενων «καινοτόμων λύσεων», ένας γενικός όρος που περιλαμβάνει μέτρα όπως τους λεγόμενους κόμβους επιστροφών (return hubs) που θα μπορούσαν –σύμφωνα με τους υποστηρικτές τους– να καταστήσουν πιο αποτελεσματική την ευρωπαϊκή μεταναστευτική πολιτική.
Το μοντέλο των «κέντρων επιστροφών», στα οποία μπορούν να αποστέλλονται άτομα των οποίων οι αιτήσεις ασύλου έχουν απορριφθεί, έχει προωθηθεί ιδιαίτερα από την Ιταλία. Η χώρα έχει κατασκευάσει και λειτουργεί –σε διαφορετικό νομικό πλαίσιο– δύο τέτοιες δομές στην Αλβανία, οι οποίες αναμένεται να αποτελέσουν την πρώτη συγκεκριμένη εφαρμογή αυτού του μοντέλου από τα μέσα του 2026.
Η χρηματοδότηση αποτελεί κεντρικό ζήτημα. Οι υπογράφοντες υποστηρίζουν ότι οι καινοτόμες λύσεις θα παραμείνουν θεωρητικές χωρίς σαφέστερους μηχανισμούς χρηματοδότησης. «Η αποτελεσματική χρήση των χρηματοδοτικών πόρων είναι απαραίτητη για τη δημιουργία και τη λειτουργία καινοτόμων μορφών συνεργασίας», αναφέρει η επιστολή, καλώντας την Επιτροπή να εκδώσει κατευθυντήριες γραμμές για το πώς μπορούν να αξιοποιηθούν τα υφιστάμενα και μελλοντικά κονδύλια της ΕΕ.
Οι υπουργοί ζητούν επίσης μεγαλύτερη εμπλοκή των ευρωπαϊκών οργανισμών, συμπεριλαμβανομένης μιας πιθανής διεύρυνσης του ρόλου της Frontex. Καλούν την Επιτροπή και τους οργανισμούς να εξετάσουν «αναγκαίες νομοθετικές και πολιτικές αλλαγές», συμπεριλαμβανομένης, «όπου απαιτείται, της αναθεώρησης της εντολής και των αρμοδιοτήτων της Frontex, ώστε να διασφαλιστεί αποτελεσματική υποστήριξη και επαρκής δυναμικότητα» στη συνεργασία με τρίτες χώρες.
Πέρα από τους θεσμούς και τη χρηματοδότηση, η επιστολή διατυπώνει ένα σαφές πολιτικό αίτημα για ενιαία ευρωπαϊκή φωνή. «Ένα κοινό αφήγημα και μια συντονισμένη διπλωματική προσέγγιση από τα κράτη-μέλη και την ΕΥΕΔ… είναι αναγκαία», γράφουν οι υπουργοί, ζητώντας από τις Βρυξέλλες να ενσωματώσουν σταθερά το μεταναστευτικό στις συνόδους κορυφής και στους διαλόγους με χώρες-εταίρους.
Ούρσουλα Φον Ντερ Λάιεν: Αυστηρότεροι κανόνες διαχείρισης του μεταναστευτικού
Παράληλλα, πολυσέλιδη επιστολή για την μετανάστευση έστειλε στους ηγέτες της ΕΕ ενόψει της Συνόδου Κορυφής η Πρόεδρος της Κομισιόν. Παρόλο που το μεταναστευτικό δεν είναι θέμα της Συνόδου, η Ούρσουλα Φον Ντερ Λάιεν θέλει να ενημερώσει τους 27 για την κατάσταση σε σχέση με αυτό το θέμα που τόσο πολύ έχει διχάσει την Ευρώπη.
Αναφέρεται στην εφαρμογή του μηχανισμού αλληλεγγύης στις χώρες πρώτης γραμμής (Ελλάδα, Κύπρος, Ιταλία, Ισπανία), και σημειώνει ότι «υπάρχει ακόμη σημαντικό έργο μπροστά μας, όπως προσδιορίστηκε στην κατάσταση που παρουσιάστηκε τον Νοέμβριο: Το Eurodac πρέπει να είναι έτοιμο προς χρήση, οι ρυθμίσεις για τη διαδικασία στα σύνορα πρέπει να έχουν θεσπιστεί και οι ικανότητες υποδοχής πρέπει να είναι επαρκώς εξασφαλισμένες σε όλα τα κράτη μέλη. Η επιτυχία του Συμφώνου εξαρτάται από τη διασφάλιση της σωστής ισορροπίας μεταξύ αλληλεγγύης και ευθύνης. Θα υποστηρίξουμε στενά τα κράτη μέλη για να διασφαλίσουν ότι ο μηχανισμός αλληλεγγύης και οι κανόνες ευθύνης λειτουργούν εγκαίρως».
Σε σχέση με τις επιστροφές, σημειώνει ότι το Συμβούλιο έχει πλέον εντολή να ξεκινήσει διαπραγματεύσεις με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Όσον αφορά τις προτάσεις για αναθεωρημένη χρήση της έννοιας της «ασφαλούς τρίτης χώρας» και τον πρώτο κατάλογο ασφαλών χωρών προέλευσης της ΕΕ, ενδέχεται να επιτευχθεί πολιτική συμφωνία μεταξύ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου πριν από το τέλος του έτους.
Για ένα εύρυθμα λειτουργικό σύστημα διαχείρισης της μετανάστευσης, λέει η Φον Ντερ Λάιεν, η αυξημένη αποτελεσματικότητα των επιστροφών είναι «απαραίτητη». Με μέσο ποσοστό επιστροφών στην ΕΕ 24%, είναι απαραίτητο ένα ισχυρότερο νομικό πλαίσιο, συμπληρωμένο από εντατικά επιχειρησιακά μέτρα.
Όπως τονίζει, ο προτεινόμενος κανονισμός για ένα κοινό ευρωπαϊκό σύστημα επιστροφών θα θέσει σε εφαρμογή βασικά κοινά στοιχεία, όπως «η Ευρωπαϊκή Εντολή Επιστροφών», μια νέα νομική βάση για την πιθανή χρήση κόμβων επιστροφών και «αυστηρότερους κανόνες για τη διαχείριση περιπτώσεων διαφυγής και ασφάλειας».
«Η εφαρμογή του «Συμφώνου» με τη νέα διαδικασία επιστροφών στα σύνορα θα επιφέρει μια ριζική αλλαγή στη διαχείριση των συνόρων μας. Ωστόσο, αυτό θα πρέπει να συνοδεύεται από την περαιτέρω ενίσχυση των «ολοκληρωμένων συνεργασιών μας με τρίτες χώρες για την οικοδόμηση ενός συστήματος που θα είναι βιώσιμο με την πάροδο του χρόνου. Ο Frontex αυξάνει τις επιχειρήσεις επιστροφής του και τον Σεπτέμβριο του 2025, ο Οργανισμός «υποστήριξε την επιστροφή σχεδόν 6.000 υπηκόων τρίτων χωρών, οι περισσότεροι από τους οποίους μέσω «εκούσιας επιστροφής που υποστηρίζεται από τον Frontex».
Στη συνέχεια της επιστολής, η Φον Ντερ Λάιεν αναφέρει μία μία τις χώρες από τις οποίες προέρχονται μετανάστες, καθώς και τις κινήσεις που έχουν γίνει μέχρι στιγμής.
Οι επιστροφές σε πολιτικά ευαίσθητες χώρες, ιδίως στο Αφγανιστάν, το οποίο εξακολουθεί να αντιμετωπίζει μια «οξεία ανθρωπιστική κατάσταση και κατάσταση ανθρωπίνων δικαιωμάτων», θέτει προκλήσεις που πρέπει να αντιμετωπιστούν «ολιστικά και συντονισμένα», παραδέχεται η Πρόεδρος της Κομισιόν. Την ίδια ώρα που κινήσεις γίνονται για την επανέναρξη των επιστροφών σε σημεία του Αφγανιστάν, η Φον Ντερ Λάιεν θα επισκεφθεί τη Συρία και την Ιορδανία τον Ιανουάριο.
«Η συνεργασία με την Τουρκία σε θέματα μετανάστευσης συνεχίζεται σύμφωνα με τα Συμπεράσματα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου. Η Επιτροπή υποστηρίζει την πλήρη και αποτελεσματική εφαρμογή της Δήλωσης ΕΕ-Τουρκίας και της συμφωνίας επανεισδοχής ΕΕ-Τουρκίας προς όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ», αναφέρει η Φον Ντερ Λάιεν.
Με το πακέτο των 1,15 δισεκατομμυρίων ευρώ που εγκρίθηκε στις 15 Δεκεμβρίου, η Κομισιόν εντείνει την υποστήριξη προς την Τουρκία για την υποστήριξη βασικών αναγκών για τους πρόσφυγες και τη διαχείριση της μετανάστευσης, για την ενίσχυση των ικανοτήτων διαχείρισης των συνόρων και για την ενίσχυση της προστασίας για βιώσιμες εθελοντικές επιστροφές στη Συρία. Αυτό περιλαμβάνει ένα έργο ύψους 150 εκατομμυρίων ευρώ που θα υλοποιηθεί με την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες στη Συρία, με μια συνιστώσα για χρηματική βοήθεια αξίας 60 εκατομμυρίων ευρώ. «Η συνεργασία με την Τουρκία για την καταπολέμηση του λαθρεμπορίου συνεχίζεται επίσης, καθώς και η συνεργασία με τις τουρκικές αρχές και τους αερομεταφορείς για την αντιμετώπιση της χρήσης εμπορικών μέσων μεταφοράς για τη διευκόλυνση της παράνομης μετανάστευσης προς την ΕΕ», λέει η Πρόεδρος της Κομισιόν.
Ειδική αναφορά κάνει στην πρώτη Σύνοδο Κορυφής ΕΕ-Ιορδανίας που θα πραγματοποιηθεί στο Αμμάν στις αρχές Ιανουαρίου, σε συνέχεια και της Συνόδου Κορυφής ΕΕ-Αιγύπτου τον περασμένο Οκτώβριο. Επίσης, σημειώνει ότι το Σύμφωνο για τη Μεσόγειο, το οποίο καθορίζει μια ολοκληρωμένη στρατηγική που ενισχύει τις σχέσεις μας με τη Νότια Γειτονεία, έγινε δεκτό με ικανοποίηση από τους εταίρους κατά την έναρξή του στη Βαρκελώνη στα τέλη Νοεμβρίου.
Δε θα μπορούσε να μην αναφέρει τη Λιβύη, αφού η διαδρομή της Κεντρικής Μεσογείου παραμένει η πιο πολυσύχναστη, με σχεδόν το 90% των αναχωρήσεων να προέρχονται από τη Λιβύη. Ωστόσο περιορίζεται σε ευχολόγια: «Η Επιτροπή και η Υπηρεσία Εξωτερικής Δράσης, μαζί με διεθνείς εταίρους, πρέπει να συνεχίσουν να συνεργάζονται με τις λιβυκές αρχές και όλους τους αρμόδιους φορείς, με στόχο τη βελτίωση των συνθηκών για τους μετανάστες και τους αιτούντες άσυλο, τη διασφάλιση της συμμόρφωσης με τα διεθνή πρότυπα και τους κανόνες και την ενίσχυση των μηχανισμών διαλόγου, καθώς και να επιδιώξουν την ενίσχυση της διαχείρισης των συνόρων, την καταπολέμηση της λαθραίας διακίνησης μεταναστών και την αντιμετώπιση της κατάχρησης των θεωρήσεων εργασίας της Λιβύης για περαιτέρω μετακινήσεις».
Ενημερώνει ότι η εφαρμογή όλων των πυλώνων του Μνημονίου Συνεργασίας με την Τυνησία βρίσκεται σε εξέλιξη και ότι το Μαρόκο παραμένει βασικός εταίρος στις προσπάθειες της ΕΕ για την καταπολέμηση της λαθραίας διακίνησης μεταναστών.
Η Πρόεδρος αναγνωρίζει ότι βασικοί εταίροι, όπως η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες και ο ΔΟΜ, αντιμετωπίζουν δύσκολες δημοσιονομικές στιγμές, λόγω Τραμπ και περικοπής κονδυλίων. Η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες έχει ήδη μειώσει σημαντικά τις δραστηριότητές της σε χώρες και περιοχές όπως το Σουδάν, το Σαχέλ, η Συρία, η Αίγυπτος και το Αφγανιστάν. Το έργο τους πρέπει να υποστηριχθεί, λέει.
Στην επιστολή, αναφέρει επίσης και την εξέταση των κανόνων της ΕΕ για την Ευρωπαϊκή Συνοριοφυλακή και Ακτοφυλακή, η οποία βρίσκεται σε εξέλιξη.
Τελευταία λέξη αφήνει για την εργαλειοποίηση της μετανάστευσης, η οποία αποτελεί πρόκληση στα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ και υπονομεύει την εσωτερική ασφάλεια της Ένωσής μας.» Δεσμευόμαστε να κάνουμε ό,τι είναι δυνατόν για να υποστηρίξουμε τα κράτη μέλη στην αντιμετώπιση αυτών των απειλών. Για τον σκοπό αυτό, θα διατεθούν 250 εκατομμύρια ευρώ στο πλαίσιο του Μέσου Διαχείρισης Συνόρων και Θεωρήσεων για να υποστηρίξουν τα κράτη μέλη στην αγορά drones και μέτρα καταπολέμησης των drones για τον έλεγχο των συνόρων, ώστε να υποστηριχθούν τα μέτρα επιτήρησης», συμπληρώνει.
Καλεί τέλος, τους ηγέτες να παρουσιάσουν τις ιδέες τους για τα επόμενα πέντε χρόνια.