Στο πλαίσιο της 25ης Νοεμβρίου, Διεθνούς Ημέρας για την Εξάλειψη της Βίας κατά των Γυναικών, η οργάνωση RSA (Υποστήριξη Προσφύγων στο Αιγαίο) δημοσιεύει ένα κείμενο με δύο ιστορίες γυναικών από τη Σιέρα Λεόνε που είχαν υποστεί ακρωτηριασμό γεννητικών οργάνων (Female Genitals Mutilation – FGM) στη χώρα τους.
Η ευαλωτότητα και ο κίνδυνος που διέτρεχαν δεν αναγνωρίστηκαν καν αρχικά κατά τη διαδικασία ασύλου στην Ελλάδα.
Ο ακρωτηριασμός των γεννητικών οργάνων – FGM είναι μια απόλυτα βίαιη και επιβλαβής πρακτική βασισμένη σε πατριαρχικά και σεξιστικά στερεότυπα, η οποία στοχεύει στον έλεγχο των σωμάτων των γυναικών και αποτελεί κατάφωρη διάκριση και παραβίαση των δικαιωμάτων τους λόγω φύλου.
Η Υποστήριξη Προσφύγων στο Αιγαίο (RSA) εκπροσώπησε υποθέσεις γυναικών από τη Σιέρα Λεόνε οι οποίες ήταν επιζήσασες της βίαιης αυτής πρακτικής και έφτασαν στην Ελλάδα κατά την τελευταία διετία.
Σε πρώτο βαθμό, οι γυναίκες έλαβαν απορριπτικές αποφάσεις στην Ελλάδα. Αναγνωρίστηκαν ως προσφύγισσες μόνο μετά από την εξέταση των προσφυγών τους από τις Επιτροπές Προσφυγών σε δεύτερο βαθμό της διαδικασίας ασύλου.
Η Λόρα, επιζώσα FGM από τη Σιέρα Λεόνε, έφτασε στην Ελλάδα το 2022 μαζί με τον σύζυγο και το νεογέννητο παιδί τους, όταν το σκάφος τους ναυάγησε και ακολούθησε βίαιος διαχωρισμός της από την οικογένειά της και η επαναπροώθησή της στην Τουρκία – εκεί συνελήφθη, τέθηκε σε κράτηση και έμαθε λίγες ημέρες αργότερα τον θάνατο του μωρού της.
Επιστρέφοντας εκ νέου στην Ελλάδα, η ευαλωτότητά της ως επιζώσας FGM δεν αναγνωρίστηκε στη διαδικασία υποδοχής.
Η αίτηση ασύλου της απορρίφθηκε σε πρώτο βαθμό, με το σκεπτικό ότι δεν κινδυνεύει πλέον να υποστεί FGM λόγω ηλικίας.
Με την προσφυγή της και τη νομική συνδρομή της RSA, η Επιτροπή Προσφυγών αναγνώρισε το FGM ως «διαρκή βλάβη» με μόνιμες συνέπειες και της χορήγησε προσφυγικό καθεστώς τον Απρίλιο 2024.
Η Μαριάτου, επίσης επιζώσα FGM από τη Σιέρα Λεόνε, έφτασε στην Ελλάδα έγκυος στα τέλη του 2023 μαζί με τον αρραβωνιαστικό της, και κατά την υποδοχή αναγνωρίστηκε η ευαλωτότητά της ως επιζώσας βασανιστηρίων και εγκύου.
Παρ’ όλα αυτά, η αίτηση ασύλου της απορρίφθηκε τον Μάιο 2024, με εντολή επιστροφής στη Σιέρα Λεόνε, παρότι βρισκόταν σε προχωρημένη κύηση.
Στην προσφυγή της, μέσω της RSA, υπογράμμισε ότι τόσο η ίδια όσο και η νεογέννητη κόρη της διέτρεχαν κίνδυνο να υποβληθούν σε FGM.
Η Επιτροπή Προσφυγών έκανε δεκτή την προσφυγή και αναγνώρισε μητέρα και παιδί ως πρόσφυγες τον Σεπτέμβριο 2024.
«Τραυματική. Οδυνηρή, Μη αναστρέψιμη». Με αυτές τις λέξεις η αρμόδια οργάνωση του ΟΗΕ για την ισότητα των φύλων και την ενδυνάμωση των γυναικών, UN Women, περιγράφει τον ακρωτηριασμό των γυναικείων γεννητικών οργάνων (FGM).
Το FGM συνιστά βασανιστήρια και σκληρή, απάνθρωπη ή εξευτελιστική μεταχείριση, σύμφωνα με τη διεθνή νομολογία.
Στην Ελλάδα το πρώτο εξάμηνο του 2025 το ποσοστό των αιτούντων και αιτουσών άσυλο από τη Σιέρα Λεόνε που αναγνωρίστηκαν ως πρόσφυγες και προσφύγισσες από την Υπηρεσία Ασύλου κυμάνθηκε στο 34%.
Η Σιέρα Λεόνε παραμένει μια από τις χώρες με τα υψηλότερα ποσοστά FGM – περίπου 9 στα 10 κορίτσια και γυναίκες, ακόμα και μωρά, έχουν υποβληθεί σε FGM, ενώ η πρακτική δεν απαγορεύεται ούτε ποινικοποιείται από την εθνική νομοθεσία.
Όπως έκριναν και οι Επιτροπές Προσφυγών στις υποθέσεις της Λόρας και της Μαριάτου, στις περιπτώσεις των επιζωσών FGM, οι ελληνικές αρχές οφείλουν να αναγνωρίζουν ότι ο ακρωτηριασμός των γεννητικών οργάνων προκαλεί βλάβη διαρκούς χαρακτήρα, παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων των γυναικών και των κοριτσιών και ακραία μορφή διάκρισης και βίας λόγω του φύλου τους, και ισοδυναμεί αναμφίβολα με δίωξη κατά την έννοια των διατάξεων της Σύμβασης της Γενεύης του 1951 για τους Πρόσφυγες.
Η προστασία των επιζωσών μια τέτοιας ακραίας βίας είναι καθήκον κάθε δημοκρατικής πολιτείας, για τη διασφάλιση του δικαιώματος στην ελευθερία, τη σωματική ακεραιότητα και την αξιοπρεπή διαβίωση.
Η ιστορία της Λόρα – Από την απώλεια και τη βία στην αναγνώριση προσφυγικού καθεστώτος
Η Λόρα κατάγεται από τη Σιέρα Λεόνε. Έφτασε στην Ελλάδα στα τέλη του 2022 μαζί με τον σύζυγο και το νεογέννητο παιδί τους, όταν το σκάφος στο οποίο επέβαιναν προσέκρουσε σε βράχια, με αποτέλεσμα να πέσουν στο νερό.
Μέχρι και σήμερα δεν μπορεί να πιστέψει τι συνέβη. Αφού μετά βίας κατάφεραν να βγουν από την θάλασσα στη στεριά, μασκοφόροι άνδρες τους καταδίωξαν αδιακρίτως. Καθώς έτρεχαν, η Λόρα χωρίστηκε με τον σύζυγο της, ενώ εκείνος κουβαλούσε στα χέρια το ημιθανές μωρό τους.
Οι μασκοφόροι ακινητοποίησαν την ίδια με τη βία, την έγδυσαν, την υπέβαλαν σε σωματικό, ακόμα και κολπικό(!) έλεγχο. Έπειτα την εξανάγκασαν να επιβιβαστεί σε μία πλευστή σχεδία (life raft) και την εγκατέλειψαν αβοήθητη, μαζί με άλλα άτομα, κοντά στην τουρκικά παράλια. Στη συνέχεια, οι τουρκικές αρχές, οι οποίες τους περισυνέλεξαν, τη συνέλαβαν και την έθεσαν σε κράτηση. Μόνο κάποιες μέρες αργότερα, κατάφερε να επικοινωνήσει με τον σύζυγο της, ο οποίος είχε μείνει πίσω στην Ελλάδα, και να πληροφορηθεί, έτσι, τον θάνατο του παιδιού τους.
Για την Λόρα, που έφερε ακόμη τις τομές της καισαρικής από την πρόσφατη γέννα του παιδιού τους, η απαγωγή και εγκατάλειψη της στα τουρκικά παράλια, δεν ήταν απλά μια βίαιη επαναπροώθηση, ήταν μια βαθιά τραυματική και εξευτελιστική εμπειρία που αναβίωσε μνήμες και εικόνες από την βάναυση πρακτική του FGM που έχει υποστεί στη Σιέρα Λεόνε.
Ήταν μόλις 15 ετών όταν την υπέβαλαν σε εξαναγκαστική τελετή μύησης και κλειτοριδεκτομή. Μέχρι σήμερα προσπαθεί να ξεχάσει τη βίαιη και εξευτελιστική μεταχείριση που υπέστη και ιδίως την αίσθηση της αιμορραγίας και του ακραίου πόνου που ένιωσε.
Λίγες μέρες μετά την επιστροφή της στην Τουρκία, η Λόρα αφέθηκε τελικά ελεύθερη από τις τουρκικές αρχές, και προσπάθησε να εισέλθει εκ νέου στην Ελλάδα. Αυτή την φορά τα κατάφερε και υπήχθη σε διαδικασίες υποδοχής και ταυτοποίησης σε Κλειστή Ελεγχόμενη Δομή (ΚΕΔ). Οι διαδικασίες αυτές συμπεριλαμβάνουν και την υποχρέωση διάγνωσης ενδεχόμενης ευαλωτότητας, ωστόσο, στην περίπτωση της η ιδιότητά της ως επιζώσας FGM δεν εντοπίστηκε ούτε αναγνωρίστηκε.
Η Λόρα κρίθηκε ως μη ευάλωτη με αποτέλεσμα να μη λάβει καμία περαιτέρω φροντίδα ή υποστήριξη. Τελικά, με τη συνδρομή ανθρωπιστικών οργανώσεων και δικηγόρου της RSA, άρθηκε ο γεωγραφικός περιορισμός που της είχε επιβληθεί και μπόρεσε να ταξιδέψει να επανενωθεί με τον σύζυγό της και να παραστεί στην κηδεία και την ταφή του παιδιού τους.
Κατά την εξέταση της αίτησης ασύλου της, η Υπηρεσία Ασύλου δέχθηκε ότι η Λόρα είναι ευάλωτη, μεταξύ άλλων και ως επιζώσα βίας, ωστόσο απέρριψε την αίτηση ασύλου της, κρίνοντας ότι, παρά τη δίωξη που έχει ήδη υποστεί στη Σιέρα Λεόνε, «δεν είναι τόσο σημαντική» (!) η μελλοντική πιθανότητα να υποστεί εκ νέου FGM αν επιστραφεί στη χώρα της, δεδομένης της ηλικίας της.
Η Λόρα προσέφυγε σε β΄ βαθμό, ζητώντας την επανεξέταση της υπόθεσής της και επισημαίνοντας μέσω των δικηγόρων της RSA ότι έχει ήδη υποστεί δίωξη ως ανήκουσα στην ιδιαίτερη κοινωνική ομάδα των νεαρών γυναικών που υπέστησαν εξαναγκαστική τελετή μύησης και κλειτοριδεκτομή και ότι, συνεπώς, διατρέχει μέχρι και σήμερα αναπόδραστο κίνδυνο για τη ζωή, την ελευθερία και την σωματική της ακεραιότητα.
Η Επιτροπή Προσφυγών έκρινε, τελικά, ότι ο ακρωτηριασμός γεννητικών οργάνων που έχει υποστεί στη Σιέρα Λεόνε είναι «διαρκής βλάβη», λαμβάνοντας υπόψη «τον μόνιμο και μη αναστρέψιμο χαρακτήρα του… σε συνδυασμό με τις ιδιαιτέρως μακροχρόνιες συνέπειες που αυτός έχει προκαλέσει στη σωματική και ψυχική της υγεία». Κατέληξε, δε, στο συμπέρασμα ότι η δίωξη της Λόρα* προέρχεται τόσο από κρατικές αρχές όσο και μη κρατικούς φορείς, κατά των οποίων δεν μπορεί να προστατευθεί. Η Λόρα αναγνωρίστηκε ως προσφύγισσα τον Απρίλιο του 2024 και σήμερα διαμένει στην Ελλάδα μαζί με τον σύζυγό της και το δεύτερο τους παιδί.
Η ιστορία της Μαριάτου και της κόρης της – Δικαίωση μετά την αρχική απορριπτική απόφαση
«Όταν ήρθε η πρώτη απορριπτική [απόφαση], ένιωσα ασήμαντη. Ήμουν έγκυος και φοβόμουν ότι θα με γυρίσουν πίσω. Όταν ήρθε η θετική απόφαση [στον β’ βαθμό] δεν το πίστευα. Είχα χάσει κάθε ελπίδα. Ήταν σαν ένα θαύμα για μένα και την κόρη μας.»
Η Μαριάτου από τη Σιέρα Λεόνε αναγνωρίστηκε ως προσφύγισσα τον Σεπτέμβριο του 2024. Όταν τη ρωτήσαμε πώς ένιωσε, έλαμψε το πρόσωπό της.
Μας είπε: «Ήμουν πολύ χαρούμενη όταν κατάφερα να φτάσω εδώ. Όταν ήρθε η πρώτη απορριπτική [απόφαση], ήταν πολύ στρεσογόνο για μένα. Ένιωσα ασήμαντη. Ήμουν έγκυος και φοβόμουν ότι θα με γυρίσουν πίσω. Όταν ο αρραβωνιαστικός μου, μου είπε ότι ήρθε η θετική απόφαση [Σημ. στον β’ βαθμό] δεν το πίστευα. Νόμιζα ότι μου λέει ψέματα. Είχα χάσει κάθε ελπίδα. Ήταν σαν ένα θαύμα για μένα και την κόρη μας. Τώρα είμαι πολύ χαρούμενη.»
Η Μαριάτου έφτασε στην Ελλάδα μαζί με τον αρραβωνιαστικό της στα τέλη του 2023 ούσα έγκυος, όπου και καταγράφηκε η αίτηση ασύλου της. Στις διαδικασίες υποδοχής και ταυτοποίησης που διεξήχθησαν στην ΚΕΔ, διαπιστώθηκε ότι η Μαριάτου έχει υποστεί FGM και αναγνωρίστηκε η ευαλωτότητά της ως επιζώσας βασανιστηρίων και εγκύου.
Η αίτηση της Μαριάτου, ωστόσο, απορρίφθηκε από την Υπηρεσία Ασύλου τον Μάιο του 2024, με την αιτιολογία, μεταξύ άλλων, ότι δεν κινδυνεύει να υποστεί εκ νέου FGM εφόσον έχει ήδη ενηλικιωθεί. Με την ίδια απόφαση διατάχθηκε η επιστροφή της στη Σιέρα Λεόνε, παρά το γεγονός ότι η Μαριάτου βρισκόταν σε προχωρημένη κύηση – η κόρη της γεννήθηκε δύο εβδομάδες αργότερα.
Στην προσφυγή της σε β΄ βαθμό, η Μαριάτου, μέσω των δικηγόρων της RSA τόνισε ότι έχει βάσιμο φόβο δίωξης στη Σιέρα Λεόνε, καθώς η νεογέννητη κόρη της κινδυνεύει να υποβληθεί σε FGM, σε περίπτωση επιστροφής τους στη χώρα τους, σύμφωνα με τις κρατούσες παραδοσιακές πρακτικές. Η προσφυγή της έγινε δεκτή από την Αρχή Προσφυγών, η οποία χορήγησε στις δύο γυναίκες προσφυγικό καθεστώς. Σήμερα, η οικογένεια θέλει να μείνει στην Ελλάδα, να εργαστούν και η κόρη τους να πάει σε ελληνικό σχολείο.