Κάθε Δεκέμβρη ένα δέντρο εισβάλλει στα σπίτια μας. Στήνεται στο κέντρο του σαλονιού φωτίζεται, στολίζεται και μετατρέπεται σε σιωπηλό μάρτυρα οικογενειακών στιγμών, παιδικών προσμονών και εορταστικών αναμνήσεων. Το χριστουγεννιάτικο δέντρο είναι ταυτόσημο με τις γιορτινές μέρες του μήνα και γίνεται αντικείμενο θαυμασμού από μικρούς και μεγάλους. Αλήθεια, πώς καθιερώθηκε αυτό το έθιμο, πότε και πώς ήρθε στην Ελλάδα και γιατί ταυτίζεται με τη γέννηση του Χριστού; Η ιστορία του είναι σύνθετη και πολύ παλαιότερη από τα σύγχρονα Χριστούγεννα, όπως τα γνωρίζουμε δηλαδή σήμερα.
Η μετάβαση από το παγανιστικό σύμβολο στο χριστιανικό έθιμο έγινε σταδιακά, με αφετηρία κάπου στον γερμανικό χώρο. Οι πρώτες σαφείς αναφορές για στολισμένο χριστουγεννιάτικο δέντρο εντοπίζονται στη Γερμανία του 16ου αιώνα. Εκεί στα σπίτια, ένα έλατο στολιζόταν με μήλα, ξηρούς καρπούς και γλυκίσματα. Σύμφωνα με την παράδοση, ο Μαρτίνος Λούθηρος φέρεται να πρόσθεσε κεριά στο δέντρο, για να αναπαραστήσει τα αστέρια του νυχτερινού ουρανού πάνω από τη φάτνη, μια εικόνα που έμελλε να γίνει καθοριστική και να εξελιχθεί στα αναμμένα φωτάκια. Η πρώτη καταγεγραμμένη εμφάνιση του χριστουγεννιάτικου δέντρου από τους Γερμανούς Λουθηρανούς αντλείται από χριστιανικά χειρόγραφα που αναφέρουν ότι ένα χριστουγεννιάτικο δέντρο τοποθετήθηκε στον καθεδρικό ναό του Στρασβούργου το 1539 από τον Προτεστάντη μεταρρυθμιστή Μαρτίνο Μπούτσερ με απλά διακοσμητικά στολίδια. Αργότερα, οι Χριστιανοί της Μοραβίας (περιοχή στο ανατολικό τμήμα της Τσεχίας) έβαζαν αναμμένα κεριά πάνω σε αυτά τα δέντρα.
Το χριστουγεννιάτικο δέντρο του Μαρτίνου Λούθηρου με τα κεριά
Πέρασαν χρόνια πολλά και το στολισμένο δέντρο, ακολουθώντας τα ρεύματα της εποχής, σταδιακά… εκχριστιανίστηκε και ταυτίστηκε με το μέγα θαύμα της Γέννησης του Θεανθρώπου. Το αειθαλές φύλλωμά του συμβολίζει την αιώνια ζωή, το τριγωνικό του σχήμα συνδέεται με την Αγία Τριάδα, ενώ το φως αρχικά με κεριά και πολύ αργότερα με λαμπάκια παραπέμπει στον Χριστό ως «φως του κόσμου».
Τον 19ο αιώνα, το έθιμο εξαπλώνεται ταχύτατα. Καθοριστικό ρόλο παίζει η βρετανική βασιλική οικογένεια όταν ο γερμανικής καταγωγής σύζυγος της βασίλισσας Βικτωρίας, πρίγκιπας Αλβέρτος, στήνει χριστουγεννιάτικο δέντρο στο παλάτι και οι εικόνες κάνουν τον γύρο της Ευρώπης. Μια γκραβούρα στο περιοδικό «Illustrated London News» απεικόνιζε τη βασίλισσα Βικτώρια και τον πρίγκιπα Αλβέρτο γύρω από ένα στολισμένο δέντρο στο Κάστρο του Ουίνδσορ και η εικόνα συζητήθηκε εκτενώς.
Το χριστουγεννιάτικο δέντρο του Αλβέρτου και της Βικτώριας
Στην Ελλάδα, το χριστουγεννιάτικο δέντρο εμφανίστηκε σχετικά αργά. Παραδοσιακά, ο ελληνικός χώρος συνδεόταν περισσότερο με το καραβάκι. Το καραβάκι δεν ήταν απλώς ένα στολίδι, αλλά ο φόρος τιμής της Ελλάδας στη θάλασσα. Στα νησιά και στα παράλια, οι γυναίκες και τα παιδιά στόλιζαν ξύλινα σκάφη ως τάμα για την επιστροφή των ναυτικών, αλλά και ως σύμβολο της νέας πλεύσης της ζωής μετά τη Γέννηση του Χριστού. Παράλληλα, στην ηπειρωτική Ελλάδα δέσποζε το «Χριστόξυλο», ένα μεγάλο, γερό κούτσουρο από άγρια κερασιά ή πεύκο που έκαιγε στο τζάκι από την παραμονή των Χριστουγέννων μέχρι τα Φώτα, για να διώχνει τους καλικάντζαρους και να ζεσταίνει τον νεογέννητο Χριστό.
Το πρώτο καταγεγραμμένο χριστουγεννιάτικο δέντρο στήνεται το 1833 στο Ναύπλιο, στα ανάκτορα του 18χρονου τότε Όθωνα. Για δεκαετίες παραμένει έθιμο των αστικών και μη ελληνικών οικογενειών, ως ξενόφερτη συνήθεια των γιορτών. Μόλις μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και ιδιαίτερα από τη δεκαετία του 1950, το δέντρο αρχίζει κυριαρχεί στα ελληνικά σπίτια, εκτοπίζοντας σταδιακά το καραβάκι αν και σε νησιά και παράκτιες περιοχές επιβιώνει μέχρι τις μέρες μας ως τοπική ιδιαιτερότητα.
Σήμερα, το χριστουγεννιάτικο δέντρο έχει ξεπεράσει τα όρια της χριστιανικής λατρείας. Στολίζεται σε χώρες με διαφορετικά πολιτισμικά και θρησκευτικά υπόβαθρα, από την Ιαπωνία έως τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα. Σε πολλές περιπτώσεις, δεν λειτουργεί πια ως χριστιανικό σύμβολο, αλλά ως παγκόσμιο σημείο αναφοράς της εορταστικής περιόδου και της οικογενειακής θαλπωρής.
Κι όμως, κάτω από τα λαμπάκια και τα στολίδια, παραμένει κάτι αρχέγονο. Ένα αειθαλές δέντρο μέσα στον χειμώνα, που θυμίζει στον άνθρωπο ότι ακόμη και στη σκοτεινή εποχή του χρόνου, η ζωή επιμένει. Και ίσως γι’ αυτό, αιώνες μετά την πρώτη του εμφάνιση, συνεχίζει να στέκει αγέρωχο στο κέντρο των σπιτιών μας.
voria.gr