Doomsday clock… Το Ρολόι της Κρίσης. Πού βρισκόμαστε; Τι δείχνουν οι δείκτες; 89 δευτερόλεπτα πριν την… doomday. Στην αυγή κάθε χρόνου, δισεκατομμύρια άνθρωποι αναμένουν τις εκτιμήσεις από το… Συμβούλιο των… Σοφών. Τον περασμένο Ιανουάριο, το Συμβούλιο Επιστήμης και Ασφάλειας του Δελτίου Ατομικών Επιστημόνων, μια ομάδα που απαρτίζεται από τις διάνοιες του πλανήτη μας, μετακίνησε τους δείκτες του ρολογιού στα 89 δευτερόλεπτα πριν από τα μεσάνυχτα. Τι σημαίνει μεσάνυχτα; Μεσάνυχτα είναι η ώρα της κρίσης. Η Αποκάλυψη, Ο Αρμαγεδδών. Όπως και να το πεις, σημαίνει την καταστροφή του κόσμου, τουλάχιστον όπως τον ξέρουμε και τον εννοούμε σήμερα.
89 δευτερόλεπτα λοιπόν. Όχι πραγματικά δευτερόλεπτα. Είναι μία νοητή μονάδα μέτρησης, ωστόσο, πέρυσι τον Ιανουάριο, οι δείκτες του ρολογιού μετακινήθηκαν στα 89 δευτερόλεπτα, ήτοι πιο κοντά στην… καταστροφή από ποτέ. Το ερώτημα που τίθεται, λοιπόν, είναι ένα: Τι θα δείξουν οι δείκτες του ρολογιού στις 27 Ιανουαρίου 2026;
Όπως γράψαμε και παραπάνω, δισεκατομμύρια άνθρωποι στον πλανήτη δίνουν σημασία στο Ρολόι της Κρίσης. Άλλοι τόσοι, όμως, το απορρίπτουν ως κάποιο τέχνασμα, το οποίο έχει τον σκοπό του.
Το doomsday clock πράγματι έχει τον σκοπό του. Όχι όμως αυτό που φαντάζονται οι κάθε λογής συνομωσιολόγοι. Ο σκοπός του Ρολογιού πηγάζει στην οξυδέρκεια των σπουδαιότερων μυαλών που αναδείχθηκαν στον χώρο των επιστημών τις προηγούμενες δεκαετίες και οι οποίες όμως, αποτελούν συγχρόνως και το αίτιο του κινδύνου μίας πιθανής ολικής καταστροφής της ανθρωπότητας.
Το Ρολόι «γεννήθηκε» από τους Άλμπερτ Αϊνστάιν, Ρόμπερτ Οπενχάιμερ και άλλους επιστήμονες που ήταν αρκετά ιδιοφυείς ώστε να εφεύρουν πυρηνικά όπλα και αρκετά σοφοί ώστε να μετανιώσουν για την εφεύρεσή τους. Για να παρακινήσουν τους πολίτες και τους ηγέτες να αλλάξουν πορεία, επινόησαν αυτή τη μεταφορά μιας υπαρξιακής αντίστροφης μέτρησης. Στην αρχή, το 1947, έθεσαν τους δείκτες στα 7 λεπτά πριν από τα μεσάνυχτα. Τότε και έτσι, ξεκίνησαν όλα. 78 χρόνια μετά, από υα 7 λεπτά, έχουμε φτάσει στα… 89 δευτερόλεπτα και αναμένουμε τι θας μας δείξουν οι σοφοί στις 27 Ιανουαρίου 2026.
Θα χρειάζονταν δεκαετίες για να αρχίσει το Συμβούλιο να λαμβάνει υπόψη την κλιματική αλλαγή, τη βιοτεχνολογία και τις πανδημίες, την τεχνητή νοημοσύνη και την παραπληροφόρηση, καθώς και όλους τους άλλους κινδύνους που σήμερα απειλούν το είδος μας με τρόπους που μόλις και μετά βίας καταλαβαίνουμε. Η νέα και κυρίαρχη ανησυχία εκείνη την εποχή, ΤΟ 1947, ήταν φυσικά η χρήση της σχάσης για την καταστροφή ολόκληρων πόλεων (Χιροσίμα, Ναγκασάκι ήταν ήδη στάχτη) και ενδεχομένως ολόκληρων πολιτισμών.
Έτσι, το ρολόι άρχισε να φιλτράρει τα παγκόσμια γεγονότα, σαν επιστημονική βεντάλια που ξεχωρίζει την ουσία από τα ασήμαντα πράγματα. Το 1949, μετά την ένταξη των Σοβιετικών ως πυρηνική δύναμη, οι δείκτες μετακινήθηκαν στα 3 λεπτά. Το 1953 έφτασαν στα 2, μετά τις δοκιμές της πρώτης θερμοπυρηνικής βόμβας.
Η ανθρωπότητα φαινόταν να συνεχίζει την… τραγική της διαδρομή προς τα «μεσάνυχτα», καθώς περισσότερες χώρες απέκτησαν πυρηνικά όπλα και ακόμη περισσότερες να τα επιδιώκουν. Το 1962, ο κόσμος έφτασε κοντά στο ατομικό ολοκαύτωμα κατά τη διάρκεια της Κρίσης των Πυραύλων της Κούβας.
Έστω και μέσα από αυτή τη δυσοίωνη πρόβλεψη, προέκυψε ένα θετικό αποτέλεσμα: Παρακίνησε τους παγκόσμιους ηγέτες να αναλάβουν δράση. Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1960, η Συνθήκη Μερικής Απαγόρευσης των Δοκιμών έθεσε τέλος στις περισσότερες πυρηνικές δοκιμές πάνω από το έδαφος. Κάτι ήταν και αυτό. Σχεδόν όλες οι χώρες υιοθέτησαν τη Συνθήκη για τη Μη Διάδοση των Πυρηνικών Όπλων, βάσει της οποίας τα έθνη χωρίς πυρηνικά όπλα δεσμεύτηκαν να μην προχσωρήσουν ποτέ τα σχέδιά τους, και οι πέντε «νόμιμες» πυρηνικές δυνάμεις υποσχέθηκαν να ξεκινήσουν τον αφοπλισμό. Στις αρχές της δεκαετίας του 1970, οι ΗΠΑ και η Σοβιετική Ένωση υπέγραψαν τις πρώτες διμερείς συνθήκες για να περιορίσουν τον αμφίδρομο ανταγωνισμό των εξοπλισμών τους. Μεταξύ 1963 και 1972, οι δείκτες του ρολογιού μετακινήθηκαν μεταξύ 12 και 10 λεπτών πριν από τα μεσάνυχτα. Ήταν μία σημαντική εξέλιξη, αν και δεν υποσχόταν μία οριστική λύση.
Αλλά τα γεγονότα μας έδειξαν ότι ο κόσμος… επέστρεψε στη λάθος κατεύθυνση. Η Ινδία απέκτησε ατομική βόμβα και το Πακιστάν ακολούθησε λίγα χρόνια αργότερα. Οι δύο υπερδυνάμεις, ΗΠΑ και Σοβιετική Ένωση, αντί να αφοπλιστούν, όπως τις υποχρέωνε η Συνθήκη για τη Μη Διάδοση των Πυρηνικών Όπλων (NPT), συνέχισαν να αναβαθμίζουν τα οπλοστάσιά τους. Αποτέλεσμα; Μέχρι το 1984, το ρολόι έδειχνε 3 λεπτά.
Στη συνέχεια, ο Ψυχρός Πόλεμος έφτασε στο τέλος του. Το 1988, το ρολόι γύρισε πίσω στα 6 λεπτά, αφότου οι ΗΠΑ και η Σοβιετική Ένωση υπέγραψαν την πρώτη συνθήκη που απαγόρευε μια ολόκληρη κατηγορία πυρηνικών όπλων, αυτά που εξόπλιζαν πυραύλους μεσαίου βεληνεκούς. Το 1990, έφτασε τα 10 λεπτά, καθώς κατέρρευσε το Τείχος του Βερολίνου και μαζί του το Σιδηρούν Παραπέτασμα. Μία ιστορική στιγμή για την ανθρωπότητα, η οποία ωστόσο, κράτησε ελάχιστα.
Το 1991, το ρολόι άγγιξε τα 17 λεπτά, η πιο μακρινή στιγμή από τα μεσάνυχτα που είχε ποτέ. Οι διανοούμενοι γιόρτασαν την αυγή της ειρηνικής και φιλελεύθερης δημοκρατίας για όλη την ανθρωπότητα. Επιτέλους, οι υπερδυνάμεις απέσυραν χιλιάδες πυρηνικά τους όπλα, όπως είχαν υποσχεθεί έμμεσα στη Συνθήκη για τη Μη Διάδοση των Πυρηνικών Όπλων. Και σταμάτησαν όλες τις δοκιμές πυρηνικών όπλων, ακόμη και τις υπόγειες.
Όπως αναφέραμε παραπάνω, η ελπίδα είχε μικρή διάρκεια. Μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1990, τόσο η Ινδία όσο και το Πακιστάν δοκίμασαν τις νέες βόμβες τους.
Σαν να μην έφτανε αυτό, στις 11 Σεπτεμβρίου 2001, σημειώθηκε η τρομοκρατική επίθεση στους Δίδυμους Πυργους και στο Πεντάγωνο. Ήταν η στιγμή που άλλαξε ο κόσμος και μαζί το δόγμα του αφοπλισμού. Μπορεί να αποτέλεσε το «πάτημα» για την αλλαγή του κόσμου, μπορεί και όχι. Σε κάθε περίπτωση, ήταν το ορόσημο της λεγόμενης Νέας Τάξης Πραγμάτων.
Παράλληλα, η Βόρεια Κορέα δοκίμασε την πρώτη της πυρηνική κεφαλή και έγινε η ένατη πυρηνική δύναμη.
Στα πυρηνικά προστέθηκε η κλιματική αλλαγή, η οποία απειλεί με καταστροφή, πρώτα σταδιακά και μετά ξαφνικά. Καταστρέφοντας τα οικοσυστήματα, προκαλώντας πλημμύρες, καταιγίδες και ξηρασίες (και άρα λιμούς) και σπέρνοντας περισσότερους λοιμούς, καθώς τα είδη έρχονται σε επαφή με νέους οργανισμούς και το λιώσιμο των πάγων απελευθερώνει παθογόνους οργανισμούς που είχαν παγώσει για χιλιετίες και για τους οποίους ο άνθρωπος δεν διαθέτει αντισώματα. Μέχρι το 2007, το ρολόι ήταν 5 λεπτά πριν τα μεσάνυχτα, ενώ το 2015 έφτασε στα 3 λεπτά.
Το 2020, κατά τη διάρκεια της πρώτης διακυβέρνησης του Ντόναλντ Τραμπ και της πανδημίας που ακολούθησε, το Συμβούλιο «έριξε» στα 100 δευτερόλεπτα την απόσταση από το… τέλος. Επιπροσθέτως, εντοπίστηκε μία ακόμη απειλή: Ο κυβερνοπόλεμος.
Το 2023, το ρολόι μετακινήθηκε στα 90 δευτερόλεπτα πριν από τα μεσάνυχτα, αφότου ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν εισέβαλε στην Ουκρανία, απειλώντας μάλιστα να χρησιμοποιήσει πυρηνικά όπλα, σύμφωνα με το Σύνταγμα της Ρωσίας, το οποίο προβλέπει ότι αν απειληθεί η επικράτειά της, νομιμοποιείται να κάνει χρήση του απόλυτου όπλου.
Το 2025, το ρολόι προχώρησε ένα δευτερόλεπτο μπροστά.
Τώρα, ένα χρόνο μετά, τι θα γίνει; Όλα δείχνουν ότι οι απειλές του 2025, έχουν γίνει… πιο τρομερές. Ο πυρηνικός κίνδυνος είναι πλέον διάχυτος. Η τελευταία συνθήκη ελέγχου των εξοπλισμών μεταξύ ΗΠΑ και Ρωσίας λήγει τον Φεβρουάριο και οι δύο χώρες «εκσυγχρονίζουν» τα οπλοστάσιά τους, με νέες κεφαλές, βομβαρδιστικά, πυραύλους και υποβρύχια.
Η Κίνα αυξάνει τα αποθέματά της για να προλάβει τις δύο μεγάλες δυνάμεις. Η Βόρεια Κορέα εξοπλίζεται. Το Πακιστάν και η Ινδία βρίσκονται πάντα κοντά σε εμπόλεμη κατάσταση.
Όλες οι δυνάμεις, μικρές και μεγάλες, επιδίδονται σε μία κούρσα εξοπλισμών, άνευ προηγουμένου. Η δε Ευρώπη, μοιάζει, όντας χαμένη μέσα στην πολιτική της δίνη, να υιοθετεί μία επιθετική ρητορική, εγκαινιάζοντας μία μιλιταριστική λογική για τα επόμενα χρόνια, κατονομάζοντας ως «εχθρό» της ανοιχτά τη Ρωσία.
Ακόμα χειρότερα; Η τεχνητή νοημοσύνη απειλεί να καταστήσει πολλά είδη όπλων «αυτόνομα» και να μειώσει τον χρόνο λήψης αποφάσεων σε μια πυρηνική κρίση.
Ο Τραμπ, αν και για πολλούς είναι βασικός παράγοντας της κρίσης, ωστόσο βελτίωσε ένα μέρος του προβλήματος, έστω και προσωρινά: Βομβάρδισε τις πυρηνικές εγκαταστάσεις του Ιράν, ματαιώνοντας τις προσπάθειές του να κατασκευάσει βόμβα. Αλλά αύξησε επίσης τον κίνδυνο γενικής διάδοσης, περιφρονώντας τους παραδοσιακούς συμμάχους της Αμερικής και κάνοντάς τους να αμφιβάλλουν για την «πυρηνική ομπρέλα» των ΗΠΑ, που υποτίθεται ότι τους προστατεύει. Από την Ευρώπη μέχρι την Ασία και τη Μέση Ανατολή, περισσότερες χώρες εξετάζουν τώρα το ενδεχόμενο να γίνουν πυρηνικές δυνάμεις για την προστασία τους.
Ο Τραμπ φαίνεται επίσης ότι βρίσκεται κοντά στο να σπάσει ένα άλλο πυρηνικό ταμπού, το μορατόριουμ στις εκρηκτικές δοκιμές. Εάν οι ΗΠΑ πυροδοτήσουν ξανά πυρηνικά όπλα, η Κίνα, η Ρωσία και άλλες χώρες θα ακολουθήσουν το παράδειγμά τους. Και όλες οι μεγάλες πυρηνικές δυνάμεις σχεδιάζουν νέους, πιο ευέλικτους και ταχύτερους πυραύλους, ενώ βλέπουν το Διάστημα ως το επόμενο πεδίο πολέμου.
Εν τω μεταξύ, οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου συνεχίζουν να αυξάνονται και ο καιρός γίνεται όλο και πιο καταστροφικός. Κι όμως, η Αμερική, η μεγαλύτερη πηγή εκπομπών παγκοσμίως ιστορικά και η δεύτερη μεγαλύτερη (μετά την Κίνα) αυτή τη στιγμή, έχει επίσημα χάσει το ενδιαφέρον της.
Η κυβέρνηση Τραμπ μποϊκοτάρισε την 30ή διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για το κλίμα το 2025 και θα αποχωρήσει επίσημα από τη Συμφωνία του Παρισιού στις 27 Ιανουαρίου 2026, την ίδια ημέρα που θα μηδενιστεί το Ρολόι της Ημέρας της Κρίσης.
Επίσης, τον Ιανουάριο, οι ΗΠΑ θα αποχωρήσουν επίσημα από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, ο ρόλος του οποίου είναι εν μέρει να προφυλάξει τον κόσμο από την επόμενη πανδημία.
Όλα, λοιπόν, δείχνουν ότι το doomsday clock θα πλησιάσει ακόμη πιο κοντά στα… μεσάνυχτα. Και αν μέχρι σήμερα παραμένει ζωντανή η ελπίδα για μεταστροφή του κλίματος, σύντομα η κατάσταση θα είναι μη αναστρέψιμη. Θα είναι μία διαδρομή προς την καταστροφή, δίχως γυρισμό…