Τα άτομα νεαρής ηλικίας, σήμερα περισσότερο από ποτέ, αφιερώνουν μεγάλο μέρος του χρόνου τους στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, με την συζήτηση για τους κινδύνους που μπορεί αυτό να εγκυμονεί, να έχει φουντώσει.
Ένα βασικό χαρακτηριστικό διάφορων μέσων κοινωνικής δικτύωσης, είναι τα σύντομα βίντεο λίγων δευτερολέπτων, τα λεγόμενα reels. Πλατφόρμες όπως το TikTok, το Instragram, αλλά και το facebook και το Youtube, κατακλύζονται από τέτοιο περιεχόμενο, την ώρα που προσελκύουν εκατομμύρια άτομα κάτω των 18 ετών, τα οποία «σκρολάρουν» ακατάπαυστα.
Το ζήτημα είναι ωστόσο πως, σύμφωνα με την Κάθριν Ίστον, Λέκτορα Ψυχολογίαςστπ Πανεπιστήμιο του Σέφιλντ, αυτές οι εφαρμογές μπορεί να μοιάζουν ζωντανές, οικείες, προσφέροντας πρόσβαση σε χιουμοριστικό περιεχόμενο ή βοηθώντας στην επικοινωνία, ωστόσο στην πραγματικότητα δεν έχουν σχεδιαστεί για τα παιδιά.
Για ορισμένους εφήβους, αυτές οι πλατφόρμες μπορεί να συμβάλλουν στην ανάπτυξη μιας ταυτότητας, στην καλλιέργεια ενδιαφερόντων και στη διατήρηση φιλικών σχέσεων. Για άλλους όμως, η ροή του περιεχομένου διαταράσσει τον ύπνο, καταστρέφει τα όρια ή στερεί χρόνο για περισυλλογή και ουσιαστική αλληλεπίδραση, τονίζει η ίδια σε άρθρο της στο The Conversation.
Όπως προσθέτει, η προβληματική χρήση δεν έχει τόσο να κάνει με τα λεπτά που αφιερώνουν τα παιδιά σε αυτές, όσο με τα μοτίβα όπου το σκρολάρισμα γίνεται καταναγκαστικό ή δύσκολο να σταματήσει. Αυτά τα μοτίβα μπορούν να αρχίσουν να επηρεάζουν τον ύπνο, τη διάθεση, την προσοχή, τις σχολικές επιδόσεις και τις σχέσεις.
Τα βίντεο μικρού μήκους (συνήθως μεταξύ 15 και 90 δευτερολέπτων) έχουν σχεδιαστεί για να εκμεταλλεύονται την επιθυμία του εγκεφάλου για κάτι καινούριο. Κάθε σβήσιμο της οθόνης υπόσχεται κάτι διαφορετικό, είτε πρόκειται για αστείο, μια φάρσα, ακόμη και ένα σοκ.
Επειδή λοιπόν η ροή είναι διαρκής, οι φυσικές διακοπές που βοηθούν στην επαναφορά της προσοχής εξαφανίζονται. Με την πάροδο του χρόνου, αυτό μπορεί να αποδυναμώσει τον έλεγχο των παρορμήσεων και τη διαρκή συγκέντρωση. Μια ανάλυση του 2023 που περιελάμβανε 71 μελέτες και σχεδόν 100.000 συμμετέχοντες διαπίστωσε πως υπήρξε κάποια σχέση μεταξύ της εκτεταμένης χρήσης βίντεο μικρού μήκους και της μειωμένης ικανότητας συγκέντρωσης.
Διαβάστε επίσης: Μελέτη / Πώς τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης συνδέονται με την ΔΕΠΥ εφήβων
Social media: Η απόσπαση της προσοχής, ο ύπνος και τα προβλήματα
Ο ύπνος είναι ένας από τους πιο εμφανείς τομείς όπου τα βίντεο μικρού μήκους μπορούν να έχουν αρνητικές επιπτώσεις, σημειώνει η Κάθριν Ίστον.
Πολλά παιδιά σήμερα αφιερώνουν χρόνο σε οθόνες, όταν κανονικά θα έπρεπε να χαλαρώνουν. Όπως εξηγεί, το έντονο φως καθυστερεί την έκκριση της μελατονίνης, μιας ορμόνης που βοηθά στη ρύθμιση του ύπνου, καθιστώντας πιο δύσκολο για τα παιδιά να αποκοιμηθούν.
Ωστόσο, οι συναισθηματικές διακυμάνσεις που προκαλεί η γρήγορη εναλλαγή περιεχομένου καθιστούν ιδιαίτερα δύσκολο για τον εγκέφαλο να ηρεμήσει. Μια πρόσφατη μελέτη διαπίστωσε ότι, για ορισμένους εφήβους, η υπερβολική θέαση βίντεο μικρού μήκους συνδέεται με χειρότερο ύπνο και υψηλότερο κοινωνικό άγχος.
Αυτές οι διαταραχές του ύπνου επηρεάζουν τη διάθεση, την ανθεκτικότητα και τη μνήμη και μπορούν να δημιουργήσουν έναν κύκλο που είναι ιδιαίτερα δύσκολο να σπάσουν τα παιδιά που υποφέρουν από άγχος.
Επιπλέον, πέρα από τον ύπνο, η συνεχής ροή εικόνων από συνομήλικους που φαίνεται να έχουν έναν ευχάριστο και επιτυχημένο τρόπο ζωής, μπορεί να ωθήσει τα παιδιά να αρχίσουν τις συγκρίσεις.
Για παράδειγμα, τα παιδιά προ-εφηβικής ηλικίας ενδέχεται να εσωτερικεύσουν μη ρεαλιστικά πρότυπα σχετικά με την δημοτικότητα, την εμφάνιση ή γενικότερα την επιτυχία, τα οποία με τη σειρά τους συνδέονται με χαμηλή αυτοεκτίμηση και άγχος.
Διαβάστε επίσης: Κίνημα ενάντια στα smartphones / Μια ζωή πιο αργή, πιο ιδιωτική, πιο ανθρώπινη
Οι περισσότερες έρευνες επικεντρώνονται στους εφήβους, ωστόσο τα μικρότερα παιδιά έχουν ακόμη μικρότερη ικανότητα αυτοπεριορισμού και ακόμη πιο εύθραυστη ταυτότητα, γεγονός που τα καθιστά ιδιαίτερα ευάλωτα στην συναισθηματική έλξη του γρήγορου περιεχομένου.
Η έκθεση σε υλικό που τα παιδιά δεν είχαν ποτέ την πρόθεση να δουν αυξάνει τον κίνδυνο, και ο σχεδιασμός των εφαρμογών βίντεο μικρού μήκους μπορεί να το κάνει αυτό πολύ πιο πιθανό. Επειδή τα βίντεο εμφανίζονται αμέσως και αναπαράγονται αυτόματα το ένα μετά το άλλο, τα παιδιά μπορεί να δουν βίαιες σκηνές ή σεξουαλικό περιεχόμενο πριν προλάβουν να επεξεργαστούν αυτό που βλέπουν ή να αποσπάσουν το βλέμμα τους.
Σε αντίθεση με τα πιο μεγάλα βίντεο ή τις πιο παραδοσιακές αναρτήσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, το περιεχόμενο σύντομης διάρκειας δεν παρέχει σχεδόν κανένα πλαίσιο, καμία προειδοποίηση και καμία ευκαιρία για συναισθηματική προετοιμασία. Μια απλή κίνηση με το δάχτυλο μπορεί να αλλάξει εντελώς τον χαρακτήρα του περιεχομένου που βλέπει κάποιο άτομο, κάτι που είναι ιδιαίτερα ενοχλητικό για τους αναπτυσσόμενους εγκεφάλους.
Αυτός ο συνδυασμός άμεσης εμφάνισης, έλλειψης πλαισίου, συναισθηματικής έντασης και ταχείας εναλλαγής είναι αυτό που καθιστά το ακατάλληλο περιεχόμενο σε βίντεο μικρού μήκους ιδιαίτερα προβληματικό για τους νεότερους χρήστες.
Ωστόσο, δεν επηρεάζονται όλα τα παιδιά με τον ίδιο τρόπο. Τα παιδιά που πάσχουν από άγχος, δυσκολίες συγκέντρωσης ή συναισθηματική αστάθεια φαίνονται πιο ευάλωτα στην καταναγκαστική χρήση των κοινωνικών δικτύων και στις διακυμάνσεις της διάθεσης που αυτό προκαλεί.
Ορισμένες έρευνες υποδηλώνουν μια κυκλική σχέση, όπου οι νέοι με διαταραχή ελλειμματικής προσοχής και υπερκινητικότητας (ADHD) έλκονται ιδιαίτερα από το γρήγορο περιεχόμενο, ενώ η υπερβολική χρήση μπορεί να εντείνει τα συμπτώματα που δυσκολεύουν τον αυτοπεριορισμό. Τα παιδιά που αντιμετωπίζουν εκφοβισμό, άγχος, προβλήματα στο σπίτι ή κακή ποιότητα ύπνου μπορεί επίσης να χρησιμοποιούν το ατελείωτο σκρολάρισμα αργά το βράδυ έτσι ώστε να αντιμετωπίσουν τις δύσκολες συναισθηματικές καταστάσεις.
Αυτό όμως έχει ιδιαίτερη σημασία επειδή η παιδική ηλικία είναι μια κρίσιμη περίοδος για να μάθουν τα παιδιά πώς να χτίζουν σχέσεις και να διαχειρίζονται τα δυσάρεστα συναισθήματα. Όταν κάθε στιγμή του ελεύθερου χρόνου γεμίζει με αυτού του τύπου την «διασκέδαση», τότε, όπως αναφέρει η λέκτορας, τα παιδιά χάνουν την ευκαιρία να ονειροπολούν, να επινοούν διάφορα παιχνίδια, να συζητούν με την οικογένειά τους ή απλά να αφήνουν τις σκέψεις τους να «τρέχουν».
Μέσα κοινωνικής δικτύωσης: Το ζήτημα του ελέγχου και αυτά που μπορούν να κάνουν οι γονείς
Εκτός από τις ενέργειες των κυβερνήσεων, οι οποίες μπορούν για παράδειγμα να περιορίσουν την πρόσβαση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης σε άτομα κάτω από μια συγκεκριμένη ηλικία, όπως έκανε πρόσφατα η Αυστραλία, η Κάθριν Ίστον υπογραμμίζει πως στο σπίτι, η ειλικρινής συζήτηση μπορεί να βοηθήσει τα παιδιά να κατανοήσουν τις συνήθειές τους και να αναπτύξουν πιο υγιείς. Οι γονείς μπορούν να παρακολουθήσουν βίντεο μαζί τους, να συζητήσουν τι κάνει ορισμένα κλιπ ελκυστικά και να διερευνήσουν πώς ένα συγκεκριμένο περιεχόμενο έκανε το παιδί να αισθανθεί.
Επίσης, η καθιέρωση απλών οικογενειακών συνηθειών, όπως η απομάκρυνση των συσκευών από τα υπνοδωμάτια ή ο καθορισμός ενός κοινού χρόνου διακοπής της χρήσης οθονών, μπορεί να προστατεύσει τον ύπνο και να μειώσει την χρήση των συσκευών αργά το βράδυ.
Η ενθάρρυνση των offline δραστηριοτήτων, των χόμπι, των αθλημάτων και του χρόνου με τους φίλους βοηθά επίσης στη διατήρηση μιας υγιούς ισορροπίας.