Ο διακεκριμένος σκηνοθέτης μιλά για την οκταετή έρευνα που έκανε για την ταινία του – Μελέτησε τα αρχεία της Γαλλίας, της Ελβετίας, της Ρωσίας, της Αυστρίας και ειδικά του Μέτερνιχ – Μόνο οι Άγγλοι δεν του έδωσαν πρόσβαση
Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας η καθ΄οιονδήποτε τρόπο παράνομη χρήση/ιδιοποίηση του παρόντος, με βαρύτατες αστικές και ποινικές κυρώσεις για τον παραβάτη
ΓΙΑΝΝΗΣ ΣΜΑΡΑΓΔΗΣ: Γιατί κάθε φορά που βγαίναμε έξω έπεφτε ο κόσμος επάνω μου και απομακρυνόμουν λίγο ή πολύ. Κι εκείνη έμενε πίσω με τους φίλους μας και έλεγε: «Να τος, τον βλέπετε; Αυτός είναι η “αρσενική Βουγιουκλάκη”!» (γέλια).
Δ.Δ.: Και το βιβλίο σας «Γεωγραφία του μη ορατού» τι είναι;
Γ.ΣΜ.: Αυτό ήταν τα μαθήματα που έκανα στο Πάντειο Πανεπιστήμιο όταν δίδασκα. Και τις προφορικές μου παραδόσεις, τα μαθήματα, τα συνέταξε και τα οργάνωσε η Ελένη σε βιβλίο. Και τώρα που «έφυγε», το βιβλίο το έβγαλα στο όνομα το δικό μου και της Ελένης.
Δ.Δ.: Η Ελένη πότε «έφυγε»;
Γ.ΣΜ.: Πριν από τρία χρόνια.
Δ.Δ.: Και ο Νίκος, ο αδερφός σου;
Γ.ΣΜ.: Πριν από ενάμιση χρόνο. Και ο Ανδρέας πέρυσι (σ.σ.: επίσης μικρότερός του αδελφός).
Δ.Δ.: Και πώς αισθάνεσαι;
Γ.ΣΜ.: Μοναξιά. Προτού «φύγει» η Ελένη μού είχε κάνει τις τελευταίες διορθώσεις στο σενάριο του «Καποδίστρια» με ένα μολυβάκι μικρό -όλα μου τα σενάρια τα διόρθωνε η Ελένη, τα ενέκρινε και μετά τα γύριζα- και όταν τελείωσε μου είπε: «Αυτή, Γιάννη, θα είναι η καλύτερή μας ταινία». Και «έφυγε».
Δ.Δ.: Και είναι πράγματι η καλύτερή σας ταινία. Οταν την έβλεπα, μετά το πρώτο μισό, σου έστειλα μήνυμα και σου είπα ότι είναι η καλύτερη ταινία σου. Φοβερή παραγωγή.
Γ.ΣΜ.: Το εκτιμώ πολύ αυτό από σένα.
Σκηνή 2η: «Ο Καποδίστριας ήξερε για τη δολοφονία του. Και θα συγχωρούσε τον δολοφόνο του»
Δ.Δ.: Πίσω από την ταινία υπάρχει μεγάλη έρευνα ιστορική. Ποιοι συμμετείχαν;
Γ.ΣΜ.: Οκτώ χρόνια. Απειροι άνθρωποι συμμετείχαν. Δεν τους αναφέρω επειδή δεν θέλουν. Ολα τα πράγματα που υπάρχουν για τον Καποδίστρια σε οποιοδήποτε σημείο του πλανήτη, εκτός από τα αγγλικά αρχεία που δεν ανοίγουν, ήρθαν στα χέρια μου. Και τα ρωσικά αρχεία, και τα αρχεία του Μέτερνιχ -πώς περιγράφουν οι μυστικές υπηρεσίες της Αυστρίας τον Καποδίστρια- και τα αρχεία της Ελβετίας – πώς αντιμετώπισαν οι Ελβετοί τη σωτηρία τους από τον Καποδίστρια. Γιατί αυτός όχι μόνο οργάνωσε το κράτος, τα καντόνια, αλλά ουσιαστικά τους ελευθέρωσε από την τότε κυρίαρχη δύναμη, που ήταν η Αυστρία. Το σενάριο της ταινίας είναι 99% τα πραγματικά στοιχεία. Μία σκηνή μόνο δεν είναι πραγματική. Είναι η σκηνή όπου ο Καποδίστριας συγχωρεί τον δολοφόνο του πριν από τον φόνο. Αυτό είναι του Καζαντζάκη. Εχει γράψει το θεατρικό έργο «Καποδίστριας» όπου υπάρχει αυτή η σκηνή.
Δ.Δ.: Που συμφιλιώνεται με τον δολοφόνο του, με τους Μαυρομιχαλαίους.
Γ.ΣΜ.: Ναι, διότι ο Καζαντζάκης, που επίσης είναι μια μεγαλοφυΐα, ήξερε πώς σκεφτόταν ο Καποδίστριας. Και αν δεν είχε συμβεί, θα μπορούσε να είχε συμβεί. Δεν πρόκειται για παραμόρφωση της αλήθειας. Διότι δεν είμαστε λαός φονιάδων, οι ανώριμοι καιροί το φέρανε το πράγμα, θα συνέβαινε. Ηταν η ανωριμότητα αμέσως μετά τη νίκη της Επανάστασης.
Δ.Δ.: Ποια νίκη τώρα…
Γ.ΣΜ.: Ακριβώς, δεν υπάρχει νίκη. Ο Καποδίστριας ανέλαβε να φτιάξει αυτό το πράγμα ενώ ήξερε ότι στους καιρούς αυτούς θα συνέβαινε η δολοφονία του. Και θα συγχωρούσε τον δολοφόνο του εάν τον έβλεπε.
Δ.Δ.: Τον είχαν απειλήσει κιόλας.
Γ.ΣΜ.: Μα το ήξερε, φαίνεται και από τα αρχεία που έχουμε.
Δ.Δ.: Κάνεις έναν παραλληλισμό σε όλη τη διάρκεια της ταινίας, αλλά κυρίως προς το τέλος με τον Ιησού Χριστό. Τον αγιοποιείς τελείως τον Καποδίστρια.
Γ.ΣΜ.: Ναι, αφού έτσι ήταν.
Δ.Δ.: Ηταν έτσι ή ήταν μια δική σου πρόθεση αυτή; Μια σκηνοθετική εκτροπή, με την καλή έννοια, μια ποιητική διάσταση;
Γ.ΣΜ.: Μα ούτως ή άλλως όταν κάνεις κινηματογράφο διεκδικείς να είναι μια ποιητική μετάβαση. Η καταγραφή του απόλυτου γεγονότος δεν ενδιαφέρει κανέναν, είναι πώς το βλέπεις εσύ. Δηλαδή πώς η δική σου ψυχή προσπαθεί να δει τον χρωματισμό της άλλης ψυχής.
Δ.Δ.: Και συνδέεις το εθνικό με το θρησκευτικό.
Γ.ΣΜ.: Αυτός το συνδέει, διότι η πρώτη του επιλογή προτού γίνει πολιτικός, όταν έπεσε από το άλογο, ήταν να γίνει παπάς. Είχε μια ισχυρή αίσθηση του μεταφυσικού, της ύπαρξης του Θεού και του σεβασμού προς την Παναγία.
Σκηνή: 3η Η πτώση από το άλογο και η Παναγία
Δ.Δ.: Ο Καποδίστριας ήταν ορθόδοξος χριστιανός.
Γ.ΣΜ.: 100% και πιστός. Καταλάβαινε δηλαδή τι είναι η ελευθερία της Ορθοδοξίας.
Δ.Δ.: Τι είναι η ελευθερία της Ορθοδοξίας;
Γ.ΣΜ.: Εμείς οι ορθόδοξοι δεν έχουμε έναν Πάπα. Ο Αρχιεπίσκοπος είναι ο επικεφαλής της Συνόδου, δεν είναι ο έχων την εξουσία του Θεού επί της Γης. Στη σύσταση της Ορθοδοξίας, δηλαδή, υπάρχει ελευθερία. Ο κάθε μητροπολίτης είναι απόλυτος άρχοντας της ευθύνης του. Αυτή την ελευθερία τη δίνει μόνο η Ορθοδοξία.
Δ.Δ.: Αυτή είναι η διαφοροποίησή μας με τον Καθολικισμό.
Γ.ΣΜ.: Εντελώς. Δεν είναι ο Πάπας που φέρει το φως του Θεού, το φέρουν οι αγαθοί άνθρωποι.
Δ.Δ.: Και δείχνεις ότι αυτή την πίστη του στον Θεό, στο επέκεινα ας πούμε, την έχει από μικρό παιδί. Μόλις πέφτει από το άλογο. Δεν πεθαίνει και νομίζει ότι βλέπει την Παναγία. Η οποία Παναγία επανέρχεται στο τέλος της ταινίας, όταν τον σκοτώνουν.
Γ.ΣΜ.: Βέβαια, είναι ένας κύκλος. Αυτή η πτώση τού αφήνει κι ένα τραύμα. Η μία πλευρά της πτώσης είναι ότι έρχεται σε επαφή με τις ανώτερες υπάρξεις και αισθάνεται ότι τον προστατεύουν και τον οδηγούν από κει και μετά. Και η άλλη μεριά είναι το τραύμα της πτώσης – γι’ αυτό κάθε φορά που μνημονεύεται η πτώση του από το άλογο στην ταινία, τον πιάνει μια δύσπνοια.
Δ.Δ.: Το τραύμα αυτό παραμένει μέχρι το τέλος της ζωής του.
Γ.ΣΜ.: Ολα παραμένουν μέσα μας. Και όσον αφορά την αγιοσύνη του Καποδίστρια που ανέφερες νωρίτερα, ο Οδυσσέας Ελύτης, άλλη μεγάλη μορφή, λέει στην εισαγωγή του βιβλίου του «Η μαγεία του Παπαδιαμάντη»: Δύο τρόποι υπάρχουν για να βρεθεί ο άνθρωπος στο Λευκό, δηλαδή στην αθωότητα, στην αγιοσύνη. Ο ένας δρόμος είναι να διασχίσεις όλο το Μαύρο, να αποκτήσεις συναίσθηση του Μαύρου, και να περάσεις στο Λευκό.
Δ.Δ.: Να περάσεις από την αμαρτία δηλαδή, να είσαι αμαρτωλός για να γίνει η κάθαρση.
Γ.ΣΜ.: Και ο άλλος δρόμος είναι από το Λευκό στο Λευκό – οι άγιοι.
Δ.Δ.: Υπάρχουν τέτοιοι;
Γ.ΣΜ.: Ο Καποδίστριας είναι από το Λευκό στο Λευκό. Οπως ο Παπαδιαμάντης.
Σκηνή 4η: Η πορεία προς το θείο
Δ.Δ.: Κάνεις αυτό τον παραλληλισμό με τον Παπαδιαμάντη;
Γ.ΣΜ.: Μην ξεχνάς ότι εγώ ξεκίνησα με το «Καλή σου νύχτα, κυρ Αλέξανδρε».
Δ.Δ.: Για τον Παπαδιαμάντη, σωστά. Στην ΕΡΤ ήταν αυτό. Πότε;
Γ.ΣΜ.: Το 1981. Ηταν ταινία μιας ώρας -εσείς, οι κριτικοί, δεν την αναγνωρίζετε ως ταινία, αλλά δεν πειράζει- και όλες οι ταινίες μου στηρίζονται ακριβώς πάνω στα θέματα που έβαλα εκεί. Ολες!
Δ.Δ.: Δηλαδή στηρίχτηκες πάνω στον Παπαδιαμάντη για να προχωρήσεις.
Γ.ΣΜ.: Ο Παπαδιαμάντης είναι από το Λευκό στο Λευκό, εντελώς.
Δ.Δ.: Και πώς έγραψε αυτός ο άνθρωπος αυτό το φοβερό βιβλίο, τη «Φόνισσα»; Το οποίο είναι σημερινό, είναι επίκαιρο.
Γ.ΣΜ.: Γιατί, αυτά που έλεγε ο Καποδίστριας δεν είναι επίκαιρα;
Δ.Δ.: Τι έλεγε; Πες μου ένα παράδειγμα.
Γ.ΣΜ.: Οτι η Ελλάδα είναι ιερός τόπος και θα πρέπει να είναι το κέντρο του δυτικού πολιτισμού, η μήτρα, να γεννάει και όχι να μιμείται.
Δ.Δ.: Εκανε αναφορά στην αρχαία Ελλάδα, από εκεί ξεκινάει.
Γ.ΣΜ.: Εντελώς. Διότι ήξερε πάρα πολύ καλά τον Πλάτωνα και τους νόμους του Μίνωα. Οι νόμοι αυτοί μνημονεύονται από τον Ομηρο και μετά έκανε ειδική πραγματεία γι’ αυτούς ο Πλάτωνας. Στους νόμους του Μίνωα στηρίχτηκε ο Λυκούργος και έκανε το δίκαιο των Σπαρτιατών. Και εκεί ακριβώς θα πατούσε ο Καποδίστριας για να ξαναέβαζε σε κίνηση τα ανώτερα στοιχεία του έθνους μας. Μιλούσε για το «ενιαίον του ελληνικού αισθήματος».
Δ.Δ.: Ποιο είναι αυτό;
Γ.ΣΜ.: Εδώ, στην Ελλάδα, άπαξ ειπώθηκε τι είναι ωραίον. Απαξ.
Δ.Δ.: Εσύ μιλάς για την αισθητική τώρα.
Γ.ΣΜ.: Που σε οδηγεί στα ανώτερα πράγματα.
Δ.Δ.: Η αισθητική με την ηθική.
Γ.ΣΜ.: Α, μπράβο! Η αισθητική με την ηθική, όταν συνευρεθούν, σε οδηγούν στο θείο. Τι είναι ο Παρθενώνας; Αντί να είναι εντελώς όρθιες οι κολόνες του Παρθενώνα, έχουν μια κλίση προς τα μέσα. Λέει ο Σεφέρης, ο άλλος μεγάλος Ελληνας νομπελίστας, ότι στα πέντε χιλιόμετρα γίνεται πυραμίδα. Τι σημαίνει αυτό; Οτι ο άνθρωπος είναι αυθύπαρκτος και αυτόνομος, είναι οντότητα, αλλά όταν βρίσκεται μπροστά στον Παρθενώνα, υποχρεώνεται να σηκώσει το βλέμμα του προς το θείο, μέρος του οποίου είναι και ο ίδιος. Ολοι δηλαδή έχουμε ένα θείο φως μέσα μας. Αυτός είναι ο ελληνικός πολιτισμός.
Δ.Δ.: Αυτός είναι ο δυτικός πολιτισμός.
Γ.ΣΜ.: Που στηρίζεται στην αρχαία Ελλάδα. Αυτό είναι η δύναμή μας. Αυτό δεν είναι ακόμα επίκαιρο;
Δ.Δ.: Και στο κέντρο αυτού είναι ο Καποδίστριας.
Γ.ΣΜ.: Εντελώς. Ολο αυτό το πράγμα υπηρέτησε ο Καποδίστριας.
Σκηνή 5η: Το σχέδιο για τη Γαλλία
Δ.Δ.: Ο Καποδίστριας στη Ρωσία, στην Ελβετία, στη Γαλλία και την Ελλάδα.
Γ.ΣΜ.: Ναι. Κατ’ αρχάς, ο Καποδίστριας είναι ο πρώτος άνθρωπος που έβαλε σε κίνηση την Ευρωπαϊκή Κοινότητα. Οταν ήταν στη Ρωσία, προσπάθησε να οδηγήσει τον τσάρο Αλέξανδρο στο να φέρει ένα καινούριο πνεύμα διοίκησης στην Ευρώπη, αυτά δηλαδή που έγιναν αργότερα. Προτού ο τσάρος περάσει στα σκοτάδια του, όταν ήταν ακόμα κάπως κοντά στον Γαλλικό Διαφωτισμό, είχε έναν Ελβετό δάσκαλο και εξαιτίας του έστειλε τον Καποδίστρια να ελευθερώσει τους Ελβετούς. Ο τσάρος μέχρι ενός σημείου τον άκουγε τον Καποδίστρια. Μετά επενέβη ο Μέτερνιχ, αυτό το θηρίο. Μην ξεχνάς ότι ο Μέτερνιχ είναι ο άνθρωπος πάνω στον οποίο έκανε τη διπλωματική του εργασία ο Κίσινγκερ. Διότι είναι ίδιοι, είναι το Κακό.
Δ.Δ.: Είχε μίσος για την Ελλάδα, υποστήριζε την Οθωμανική Αυτοκρατορία.
Γ.ΣΜ.: Ο Καποδίστριας αντιστάθηκε σε αυτό καθώς και στο πλέγμα των συμφερόντων που ήθελαν την Ελλάδα αρχικά να είναι μόνο η Πελοπόννησος. Προτού κατέβει στην Ελλάδα, έπεισε τον τσάρο -τον Νικόλαο πλέον- να ξεκινήσει τον πόλεμο εναντίον των Οθωμανών. Οι Τούρκοι τράβηξαν τα στρατεύματα προς τα πάνω για να πολεμήσουν τη Ρωσία και η Ελλάδα έφτασε μέχρι τον Βόλο. Αυτή ήταν η μεγαλοφυΐα του Καποδίστρια.
Δ.Δ.: Μου τράβηξε το ενδιαφέρον μια λεπτομέρεια που αναφέρεται στην ταινία και δεν ξέρω πόσο αληθινή είναι. Οτι επρόκειτο να διαμελίσουν τη Γαλλία.
Γ.ΣΜ.: 100% αληθινό είναι αυτό.
Δ.Δ.: Πρώτη φορά το ακούω.
Γ.ΣΜ.: Κι όμως. Γι’ αυτό σου λέω ότι εγώ έψαξα τα αρχεία. Είναι καταγεγραμμένα αυτά.
Δ.Δ.: Δηλαδή τι έγινε με τη Γαλλία; Μιλάμε για το 1815 τώρα.
Γ.ΣΜ.: Εγινε το εξής: Εχει χάσει ο Ναπολέων στο Βατερλό. Η πρόθεση των Μεγάλων Δυνάμεων τότε -στην ουσία, Αυστρία, Ρωσία, Πρωσία (δηλαδή Γερμανία) και Αγγλία- είναι να διαμελίσουν την Γαλλία και να πάρει ο καθένας ένα κομμάτι. Ο Καποδίστριας καταλάβαινε την ανάγκη να υπάρχει στην Ευρώπη μια χώρα που θα γεννούσε πράγματα, γιατί η Γαλλία ήταν το κέντρο της διανόησης εκείνη την εποχή.
Δ.Δ.: Και παρέμεινε.
Γ.ΣΜ.: Αυτό το οφείλει στον Καποδίστρια.
Δ.Δ.: Εχεις μείνει στη Γαλλία.
Γ.ΣΜ.: Ναι, τρία χρόνια. Σπούδασα εκεί. Εχουν αποφασίσει λοιπόν να τη διαμελίσουν, με κεντρικό άξονα τον Μέτερνιχ στο συνέδριο της Βιέννης το 1815. Ο Καποδίστριας, που καταλάβαινε ότι δεν πρέπει να χαθεί η Γαλλία, έκανε το εξής μεγαλοφυές: Πιάνει τον Ρισελιέ, που είναι ο πρωθυπουργός της ηττημένης Γαλλίας, απόγονος του καρδινάλιου Ρισελιέ, και του λέει: «Κοίταξε να δεις, θα σας διαμελίσουν. Ο μόνος τρόπος να μην το κάνουν αυτό είναι να φοβηθούν ότι, αν τυχόν διαλυθεί η Γαλλία και χαθεί το βασίλειο της Γαλλίας, μπορεί να κινδυνέψουν και τα δικά τους τα βασίλεια». Δηλαδή ο τσάρος να χάσει την εξουσία του, η βασιλεία στην Αγγλία τη δική της κ.λπ. «Ο μόνος τρόπος για να μη σας διαμελίσουν είναι να αποφασίσουν οι βασιλιάδες μεταξύ τους να μη διαλυθεί το βασίλειο της Γαλλίας. Και για να γίνει αυτό πρέπει να παραιτηθεί ο βασιλιάς, ώστε να φοβηθούν οι υπόλοιποι βασιλιάδες και να υποχρεωθεί ο Μέτερνιχ να υπογράψει μια συμφωνία μαζί τους και να μη διαμελίσουν τη Γαλλία». Αυτό το διαβολικό σχέδιο είναι του Καποδίστρια. Και έτσι σώθηκε η Γαλλία και του είπε ο Ρισελιέ: «Τι θέλετε να σας χαρίσουμε; Κάνα πύργο, καμιά επαρχία;». Και αυτός απάντησε – το 1815 τώρα, έξι χρόνια πριν από την Επανάσταση: «Δεν θέλω να μου χαρίσετε τίποτα. Αλλά όταν η χώρα μου ελευθερωθεί, θέλω τα διπλά βιβλία από τις βιβλιοθήκες σας να μου τα δώσετε για να στήσω βιβλιοθήκες στην Ελλάδα».
Δ.Δ.: Τα οποία δεν τα έδωσαν.
Γ.ΣΜ.: Οχι, αλλά του στείλανε 15.000 στρατιώτες όταν ήταν να ανέβουν οι Αιγύπτιοι και βοήθησαν πάρα πολύ.
Σκηνή 6η: «Ο πρωταγωνιστής μου “είδε” τον Καποδίστρια και αυτός του έδωσε την άδειά του»
Δ.Δ.: Με εντυπωσίασε ο πρωταγωνιστής σου.
Γ.ΣΜ.: Ο Αντώνης Μυριαγκός. Ηταν ηθοποιός του Τερζόπουλου.
Δ.Δ.: Η ομοιότητα που έχει με τον Καποδίστρια είναι απίστευτη.
Γ.ΣΜ.: Αφού οι απόγονοι του Καποδίστρια, όταν τον είδαν, είπαν: «Αυτός είναι συγγενής μας»!
Δ.Δ.: Τα αγγλικά του είναι τέλεια.
Γ.ΣΜ.: Εχει γεννηθεί στον Καναδά, γι’ αυτό. Είχα όμως και δάσκαλο αγγλικών στην ταινία, που διόρθωνε τα πάντα.
Δ.Δ.: Και πώς βρήκες τον Μυριαγκό;
Γ.ΣΜ.: Είχα κάνει τέσσερις-πέντε εκδοχές πριν από αυτόν. Αλλά κάποιο χέρι τούς έσπρωχνε και έφευγαν ή τους έδιωχνα. Και ήμασταν σε αδιέξοδο. Και με παίρνει τηλέφωνο ένας φίλος μου, αρχιτέκτονας στον Λίβανο, και μου λέει: «Υπάρχει ένας ηθοποιός που τον έχω δει στον Τερζόπουλο και μου είχε κάνει τρομερή εντύπωση. Μήπως υπάρχει κάνας ρόλος να παίξει;». Μου στέλνει το όνομα, εγώ ήμουν στο αυτοκίνητο και οδηγούσα, και στέλνω το όνομα στον συνεργάτη μου στο γραφείο και του λέω: «Για ψάξε να δεις τι είναι αυτός, μήπως είναι χρήσιμος για κάνα ρόλο» – όχι για τον Καποδίστρια. Τον ψάχνει, βρίσκει μια φωτογραφία και μου τη στέλνει. Και του λέω: «Βρες τον τώρα! Αυτός θα παίξει τον Καποδίστρια»! Tον βρήκε στη Γεωργία όπου έκανε πρόβες με τον Τερζόπουλο. Ηταν Παρασκευή και Δευτέρα πρωί έρχεται στο γραφείο. Μόλις μπαίνει μέσα του λέω: «Εσύ θα παίξεις τον Καποδίστρια». Μου λέει: «Με συγχωρείτε, τι;». Μετά πέρασε μια διαδικασία εκπαίδευσης για το πώς θα προσεγγίσει τον ρόλο. Αυτό έγινε με μεθόδους άγνωστες στην Ελλάδα.
Δ.Δ.: Δηλαδή;
Γ.ΣΜ.: Με ύπνωση. Ετσι μπορούσε να δει τα βασικά στοιχεία της ύπαρξης του Καποδίστρια.
Δ.Δ.: Του έκανες υπνωτισμό; Ποιος το έκανε αυτό;
Γ.ΣΜ.: Ενας ειδικός. Υπάρχουν κάποιοι άνθρωποι που δεν τους ξέρει κανείς και οι οποίοι έχουν αυτή τη δυνατότητα. Και θα το πω μεταφορικά για να μην παρεξηγηθώ – στην ουσία, «είδε» τον Καποδίστρια και αυτός του έδωσε την άδειά του.
Δ.Δ.: Τελείως μεταφυσικό αυτό.
Γ.ΣΜ.: Αφού είναι. Να σου πω και για τον ρόλο της Ρωξάνδρας Στούρτζα.
Δ.Δ.: Που ήταν η μεγάλη του αγάπη.
Γ.ΣΜ.: Ναι, Ελληνίδα βυζαντινής καταγωγής, επικεφαλής των ακολούθων της τσαρίνας. Ερωτεύτηκαν βαθιά, αλλά δεν ολοκληρώθηκε η σχέση τους λόγω των πολιτικών παιχνιδιών. Αλλά παρότι τους χώρισαν, δεν έπαψαν ποτέ να υπηρετούν κάτι ανώτερο, που είναι η πατρίδα. Και οι δύο. Εκείνος ήρθε στην Ελλάδα γνωρίζοντας ότι θα δολοφονηθεί. Και η Στούρτζα πήγε στην Οδησσό και έστησε εκεί μια ιστορία.
Σκηνή 7η: Η άλλη διάσταση
Δ.Δ.: Τι όνομα είναι το Στούρτζα;
Γ.ΣΜ.: Είναι βυζαντινό. Υπάρχουν ακόμη απόγονοι Στούρτζα, που έχουν τράπεζα στην Ελβετία. Εγώ λοιπόν έψαχνα να βρω ποια θα κάνει τη Στούρτζα και κάλεσα τη Μαρίνα Καλογήρου, με την οποία έχουμε δουλέψει στον «Καζαντζάκη». Ηρθε και δούλεψε με τον άνθρωπο που φέρνει τους ηθοποιούς σε επαφή με τον «υπερουράνιο τόπο», κατά τον Πλάτωνα, δηλαδή την άλλη διάσταση όπου οι ψυχές υπάρχουν. Πάνω στη διαδικασία αυτή τη ρώτησα: «Την είδες, της μοιάζεις;». Και μου είπε: «Αυτό που είδα εγώ μοιάζει με τη Μέριλ Στριπ, δεν είμαι εγώ». Και έφυγε. Αλλά μου πρότεινε αυτή την ηθοποιό που βλέπεις στην ταινία, την Ηλέκτρα Φραγκιαδάκη. Η οποία βρήκε έναν τρόπο να «δει» πώς ήταν η Στούρτζα. Αυτά που λέω μπορεί να είναι παρεξηγήσιμα, αλλά εγώ είμαι τώρα στην Ευρωπαϊκή Ακαδημία Επιστημών και Τεχνών με 38 νομπελίστες, οι οποίοι τα λεγόμενα «μεταφυσικά» τα θεωρούν πλέον φυσικά. Η άλλη διάσταση, δηλαδή η ύπαρξη των ψυχών, είναι πλέον δεδομένη και όπως δουλεύουν τώρα οι σύγχρονες επιστήμες, σε λίγο θα το θεωρούμε φυσικό φαινόμενο.
Δ.Δ.: Διαφωνώ μαζί σου, αλλά μ’ αρέσει που το ακούω.
Γ.ΣΜ.: Εγώ σου λέω πώς οργάνωσα τα πρόσωπα αυτά τα υπαρκτά, για να μπορούν να είναι πειστικά. Αυτό μπορεί να είναι μια προβολή δικιά μου.
Δ.Δ.: Οι ηθοποιοί που παίζουν τον Μέτερνιχ και τους άλλους ρόλους είναι ξένοι;
Γ.ΣΜ.: Βέβαια. Αυτός που υποδύεται τον Μέτερνιχ είναι μεγάλος ηθοποιός του θεάτρου. Από τους τρομερούς καρατερίστες, οι οποίοι κρατάνε τις παραστάσεις.
Δ.Δ.: Είναι πολύ καλός. Αγγλος;
Γ.ΣΜ.: Ναι, Ιρλανδός στην καταγωγή. Είναι μεγάλο όνομα στην Αγγλία, αλλά είναι πάρα πολύ σεμνός. Και όταν του πρότεινε ο ατζέντης του να έρθει, εκείνος δεν ήθελε. «Πού να πάω στην Ελλάδα τώρα…». Και του είπε η γυναίκα του: «Κοίταξε ποιος είναι αυτός ο σκηνοθέτης!». Εγώ, όπως ξέρεις, έχω δώσει όλες τις ταινίες μου δωρεάν και παίζονται από δω και από κει. Και τις βρήκε τις ταινίες, τις είδε όλες και έγινε φαν. Λέγεται Φίνμπαρ Λιντς. Δέχτηκε να παίξει, δεν είπε ποτέ όχι σε τίποτα. Και του είπα: «Εσείς είστε καλός άνθρωπος. Oι καλοί άνθρωποι παίζουν πολύ καλά τους ρόλους των κακών».
Δ.Δ.: Οπως ο Σπύρος Καλογήρου. Θρυλικός.
Γ.ΣΜ.: Ακριβώς, διότι δεν έχουν κόμπλεξ, δεν φοβούνται να εκθέσουν τον εαυτό τους, αφού δεν είναι κακοί άνθρωποι. Και του είπα: «Αρα, τον ξέρεις τον ρόλο». Και δεν του ξαναείπα τίποτε άλλο. Στο γύρισμα δεν του είπα ποτέ πώς να παίξει. Ποτέ! Απλώς γύριζε και με κοίταζε. Και όταν έφυγε είπε: «Ηταν η ωραιότερη εμπειρία της ζωής μου».
Σκηνή 8η: Η συνωμοσία των Αγγλων
Δ.Δ.: Ο ηθοποιός που υποδύεται τον τσάρο Αλέξανδρο είναι Ρώσος;
Γ.ΣΜ.: Οχι, Ελληνας, ο Δημήτρης Γεωργιάδης. Μου τον πρότεινε ο Χριστόφορος Παπακαλιάτης, που είναι φίλος μου. Εγώ σε εκείνον είχα προτείνει να κάνει τον τσάρο – είχα συνεργαστεί μαζί του στο «Ο Θεός αγαπάει το χαβιάρι». Εκείνος δεν μπορούσε, αλλά μου είπε: «Είναι ένας ηθοποιός που θα τον κάνει καλύτερα από εμένα». Και πράγματι, όπως είδες, είναι τρομερός.
Δ.Δ.: Μου άρεσε πάρα πολύ η παραγωγή. Σε όλους τους κριτικούς άρεσε, απ’ ό,τι κατάλαβα. Πού γυρίστηκαν αυτές οι σκηνές στα χιόνια;
Γ.ΣΜ.: Στη Ρουμανία. Και τα παλάτια που βλέπεις -επειδή δεν μπορούσαμε να πάμε στη Ρωσία- είναι επίσης στη Ρουμανία. Και είναι καλύτερα από τα παλάτια της Ρωσίας. Τα παλάτια του Καρόλου στο Βουκουρέστι. Μόλις μπήκαμε και τα είδαμε με τον διευθυντή Φωτογραφίας Αρη Σταύρου…
Δ.Δ.: Φοβερή φωτογραφία!
Γ.ΣΜ.: Σχεδόν χωρίς φώτα! Μεγάλος φωτογράφος!
Δ.Δ.: Και η μουσική του Μάτσα μού άρεσε. Στηρίζει πολύ την ταινία. Ηταν πολλά τα γυρίσματα στη Ρουμανία;
Γ.ΣΜ.: Παραπάνω από πολλά. Οσον αφορά τα γυρίσματα με τα χιόνια, φαντάσου ότι είχε να χιονίσει στο Βουκουρέστι έξι χρόνια. Και με παίρνει τηλέφωνο ο άνθρωπος που συνεργαζόμαστε εκεί και μου λέει: «Χιόνισε, αν τις επόμενες τέσσερις ημέρες δεν κάνουμε τα γυρίσματα, μην περιμένεις να ξαναδείς χιόνι».
Δ.Δ.: Αυτά τα γυρίσματα δεν έγιναν μέσα στο Βουκουρέστι, είναι στην εξοχή.
Γ.ΣΜ.: Είναι κάποια χιλιόμετρα έξω.
Δ.Δ.: Και το τοπίο μοιάζει πολύ με της Ρωσίας.
Γ.ΣΜ.: Εντελώς ρωσικό. Και τρέξαμε και κάναμε τα γυρίσματα στα χιόνια. Και μετά από δυο-τρεις εβδομάδες που ξαναπήγαμε στη Ρουμανία δεν υπήρχαν χιόνια.
Δ.Δ.: Και τα γυρίσματα στην Ελλάδα πού έγιναν; Στην Υδρα;
Γ.ΣΜ.: Στην Υδρα, στην Κέρκυρα βέβαια, στο Ναύπλιο, σε κάποιες περιοχές της Πελοποννήσου και στο Σούνιο.
Δ.Δ.: Στην ταινία υπονοείς -ή μάλλον δεν υπονοείς, το λες ανοιχτά- ότι η δολοφονία του Καποδίστρια έγινε με σχέδιο των Αγγλων.
Γ.ΣΜ.: Γι’ αυτό δεν ανοίγουν τα αρχεία εδώ και 200 χρόνια. Αν και κάθε 30-50 χρόνια ανοίγουν άλλα αρχεία, αυτά δεν τα ανοίγουν.
Δ.Δ.: Είναι δηλαδή συνωμοσία των Αγγλων, για να ξεμπερδέψουν με τον Καποδίστρια και να βάλουν αγγλόφιλο.
Γ.ΣΜ.: Εντελώς των Αγγλων, με συνεργασία του Μέτερνιχ και των Γάλλων – άλλαξε η κυβέρνησή τους, άλλαξαν και τα μυαλά. Αγγλοι, Γάλλοι, Αυστριακοί και Πρώσοι – Γερμανοί δηλαδή.
Δ.Δ.: Η Ρωσία τι είπε γι’ αυτό; Είχε αντιδράσει τότε;
Γ.ΣΜ.: Επειδή ήταν τόσο έξυπνος ο Καποδίστριας φεύγοντας τους εγκλώβισε με το να τον θεωρούν ρωσόφιλο.
Δ.Δ.: Μα, ήταν ρωσόφιλος.
Γ.ΣΜ.: Οχι, δεν ήταν. Ηταν Ελληνας. Οταν οι Ρώσοι τον έκαναν υπουργό Εξωτερικών, είπε στον τσάρο: «Εγώ θα υπηρετήσω τη Ρωσία, αλλά εάν βρεθώ στο δίλημμα αν πρέπει να υπηρετήσω τη Ρωσία ή την Ελλάδα, με την Ελλάδα θα πάω. Θέλω να το ξέρετε αυτό». Οταν το 1819 ταξίδεψε στην Κέρκυρα, τον βρήκε ο Κολοκοτρώνης, ρωσόφιλος αυτός, και τον ρώτησε: «Οταν ξεσηκωθούμε, ποιους έχουμε μαζί μας;». Και ο Καποδίστριας απάντησε: «Κανέναν. Στα χέρια μας είναι. Μόνο αν κερδίσουμε θα μπορούμε να κερδίσουμε και τους άλλους».
Δ.Δ.: Κάτι που ισχύει και σήμερα.
Γ.ΣΜ.: Εντελώς. Ολοι αυτοί που έρχονται εδώ και μας κάνουν τους φίλους φτιάχνουν προτεκτοράτα. Ο Καποδίστριας δεν ήθελε προτεκτοράτο, ήθελε μια χώρα ελεύθερη. Και το πλήρωσε όπως το πλήρωσε. Και του λέει ο Κολοκοτρώνης: «Ούτε η Ρωσία;». Και απάντησε αυτός: «Οχι, ούτε η Ρωσία». Πώς είναι ρωσόφιλος;
Σκηνή 9η: Τον λασπώνανε επί δύο αιώνες
Δ.Δ.: Η Ρωσία δεν έκανε τίποτα για να βοηθήσει την Ελλάδα, τίποτε απολύτως.
Γ.ΣΜ.: Οχι, ποτέ. Το μόνο που έκανε ήταν ο πόλεμος στους Τούρκους, που τους ζήτησε ο Καποδίστριας ως δώρο για όσα είχε προσφέρει εκείνος στη Ρωσία.
Δ.Δ.: Και έφτασε η Ελλάδα μέχρι τον Βόλο.
Γ.ΣΜ.: Γι’ αυτό είναι μεγαλοφυΐα ο Καποδίστριας. Και αυτός είναι ο πραγματικός εθνάρχης. Τον λασπώνανε επί δύο αιώνες. Αυτοί που τον σκότωσαν κυβερνήσανε. Και κυβερνούν ακόμα.
Δ.Δ.: Δεν κυβερνάνε ακόμα. Είναι ο Κυριάκος δηλαδή…
Γ.ΣΜ.: Το πνεύμα…
Δ.Δ.: Το πνεύμα του Κυριάκου είναι εναντίον του Καποδίστρια; Ισα-ίσα…
Γ.ΣΜ.: Εγώ λέω ότι το πνεύμα που διοίκησε μέχρι τώρα την Ελλάδα είναι ένα πνεύμα αντικαποδιστριακό. Δηλαδή δεν ενεργοποίησαν ποτέ τις αξίες που έβαλε σε κίνηση ο Καποδίστριας και δεν μπόρεσε να ολοκληρώσει. Αντιθέτως, τον λασπώνανε όλον αυτόν τον καιρό οι μυστικές υπηρεσίες των ξένων. Ολο αυτό το παιχνίδι, ότι ήταν δικτάτορας ο Καποδίστριας και όλα αυτά που του φορτώνανε, ήταν η γραμμή των Αγγλων.
Δ.Δ.: Κατά μία έννοια, επειδή ήταν κυβερνήτης, είχε μια δικτατορική αντίληψη – και ήταν σωστό αυτό για την εποχή εκείνη.
Γ.ΣΜ.: Οταν ήρθε ο Καποδίστριας, αφού πρώτα τον ψήφισαν παμψηφεί για να έρθει, μπήκε μέσα και είπε: «Εγώ ήρθα· και σε περίοδο που έχουμε εμφυλίους, τους Τούρκους από τη μία, τους Αιγύπτιους από την άλλη, πρέπει να έχω τις εξουσίες για να μπορέσουν να γίνουν τα πράγματα γρήγορα». Οι εξουσίες λοιπόν που τους ζήτησε είναι η ενεργοποίηση του νόμου του Σόλωνα που λέγεται αισυμνητεία. Σημαίνει ότι το συμβούλιο ή ο λαός δίνει σε έναν άνθρωπο την εξουσία να αποφασίζει για να σώσει τη χώρα -ή την πόλη τότε- από τη δύσκολη στιγμή όπου βρίσκεται. Αυτή την αισυμνητεία έβαλε σε κίνηση. Πού είναι, λοιπόν, η δικτατορία;
Δ.Δ.: Νομίζω ότι είσαι λίγο υπερβολικός, Γιάννη. Τον Καποδίστρια τον έχουν μυθοποιήσει, έτσι έχω αντιληφθεί εγώ. Και όλοι γράφουν γι’ αυτόν και όλοι καταδικάζουν τον φόνο του. Ο Καποδίστριας είναι ένας μύθος.
Γ.ΣΜ.: Τώρα έγινε αυτό. Ενάμιση αιώνα πριν όμως τον βρίζανε. Τον είχαν απαξιώσει, τον είχαν πετάξει έξω από τα σχολικά βιβλία. Τώρα έγινε αυτό που λες. Και ξέρεις, είναι η αντίδραση του κόσμου, που τόσα χρόνια αισθανόταν ότι τον αδικούσαν. Υπάρχει ένα πράγμα που έσωσε την Ελλάδα από τότε που υπάρχουμε: ο λαϊκός ψυχικός πολιτισμός των Ελλήνων, οι ελληνικές αξίες που περνούσαν από γενιά σε γενιά, οι αξίες του ελληνισμού: η φιλαλληλία, το αίσθημα της δικαιοσύνης και η κατανόηση στον αδύναμο και τον ηττημένο. Αυτό είναι που ο Καποδίστριας ήρθε να βάλει σε κίνηση, ο ψυχικός πολιτισμός των Ελλήνων.
Δ.Δ.: Να ξαναπούμε ότι το έργο το είχες συλλάβει πριν από οκτώ χρόνια. Την πρώτη εκδοχή του σεναρίου την έγραψες τότε. Το επιμελήθηκε προτού «φύγει» η αγαπημένη σου Ελένη.
Γ.ΣΜ.: Ηταν η εβδομηκοστή εκδοχή του σεναρίου! Εβδομήντα φορές γράφτηκε! Και με προέτρεψε να το κάνω ταινία ο Βαγγέλης Παπαθανασίου.
Δ.Δ.: Ολοι απόντες…
Γ.ΣΜ.: Απόντες παρόντες.
Δ.Δ.: Και η επιχορήγηση, η οικονομική, πώς έγινε;
Γ.ΣΜ.: Το κράτος δεν έβαλε ούτε ένα ευρώ.
Δ.Δ.: Το Κέντρο Κινηματογράφου τίποτα;
Γ.ΣΜ.: Την έκοψαν την ταινία.
Δ.Δ.: Αν είναι δυνατόν! Πότε έγινε αυτό;
Γ.ΣΜ.: Είναι πέντε χρόνια τώρα. Ιδιώτες βοήθησαν, καλοί Ελληνες. Κάναμε crowdfunding και μαζέψαμε λεφτά από τον λαό. Και ο κ. Ευάγγελος Στασινόπουλος (σ.σ.: ο βιομήχανος) έβγαλε τα λεφτά που δεν έβαλε το κράτος – δεν λέω η κυβέρνηση, λέω το κράτος.
Δ.Δ.: Και πόσο κόστισε περίπου;
Γ.ΣΜ.: Πέντε εκατ. ευρώ.
Δ.Δ.: Φαίνεται ακριβότερο.
Γ.ΣΜ.: Εννοείται. Και η Tanweer, που είναι ειδική σε αυτά, μου είπε ότι φαίνεται να κόστισε 10 εκατ. ευρώ.
Δ.Δ.: Η Tanweer δεν συμμετείχε στην παραγωγή.
Γ.ΣΜ.: Οχι, τη διανομή την είχε η Audio Visual, της οικογένειας Βαρδινογιάννη, και την έδωσε στην Tanweer για υποδιανομή. Και πρέπει να σου πω ότι η Tanweer έκλεισε την ταινία χωρίς καν να τη δει. Και ο ιδιοκτήτης της, ο Σαμάν, πήγε στη Νέα Υόρκη και του είπαν: «Θέλουμε να δούμε τον “Καποδίστρια!”».
Επίλογος: «Οσο ζω θα συνεχίζω»
Πριν χωρίσουμε θυμήθηκα μια προβολή του «Καποδίστρια» στη Νέα Υόρκη. Και τον ρώτησα.
Γ.ΣΜ.: Χαλασμός έγινε… Προβλήθηκε στο Μουσείο Κινούμενης Εικόνας.
Δ.Δ.: Είχες πάει;
Γ.ΣΜ.: Πώς δεν είχα πάει! Φαντάσου ότι εκεί κάνουν κάθε χρόνο μια μεγάλη παρέλαση την 25η Μαρτίου και έχουν κάποιον που τον βάζουν επικεφαλής για να τον τιμήσουν. Και αποφάσισαν να είμαι εγώ του χρόνου! Ως ένδειξη ευγνωμοσύνης για την ταινία. Γιατί τον θεωρούν πολύ δικό τους άνθρωπο, επειδή και ο Καποδίστριας ήταν Ελληνας της Διασποράς.
Δ.Δ.: Ε, βέβαια. Μα πάντα το καλό έρχεται απέξω.
Γ.ΣΜ.: Μα δεν βλέπεις ότι τελικά όλοι μου οι ήρωες είναι έτσι; Ο Βαρβάκης, ο Καζαντζάκης, ο Γκρέκο… Μόνο ο Παπαδιαμάντης δεν ήταν.
Δ.Δ.: Θα κάνεις κάτι μετά;
Γ.ΣΜ.: Δεν λέμε.
Δ.Δ.: Δεν σταματάς, ασταμάτητος!
Γ.ΣΜ.: Δεν σταματάω, δεν πρέπει. Αφού έτσι αισθάνομαι. Γιατί να σταματήσω; Οσο ζω θα συνεχίζω. Αυτό ήθελε και η Ελένη μου. Εσύ γιατί δεν σταματάς;
Δ.Δ.: Ελα ντε! Γιατί να σταματήσω;
Γ.ΣΜ.: Ακριβώς. Γιατί να σταματήσω;.
Φεύγοντας του είπα πως διαφωνώ με κάποιες από τις απόψεις του. Χαμογέλασε. «Μα, αυτό είναι το ενδιαφέρον. Η διαφωνία μας. Χωρίς αυτή θα πλήτταμε».
Συνεχίζοντας σε αυτό τον ιστότοπο αποδέχεστε την χρήση των cookies στη συσκευή σας όπως περιγράφεται στην πολιτική cookies
Μάθετε περισσότερα εδώ
Αποδοχή