Ανακαλύφθηκε σπάνιο ελληνικό γλυπτό 2.500 ετών – Η Κόρη και οι εντυπωσιακές ομοιότητες με τις Καρυάτιδες
Μια αξιοσημείωτη αρχαιολογική ανακάλυψη από ομάδες του Πανεπιστημίου του Φράιμπουργκ και του Πανεπιστημίου Johannes Gutenberg του Μάιντς αναδιαμορφώνει την κατανόησή μας για την πολιτιστική ανταλλαγή στην αρχαία Μεσόγειο.
Ανασκαφές στην άλλοτε ετρουσκική πόλη του Βούλτσι αποκάλυψαν το εξαίσια λαξευμένο κεφάλι ενός ελληνικού μαρμάρινου αγάλματος Κόρης — ένα εξαιρετικά σπάνιο δείγμα μεγάλης κλίμακας ελληνικού γλυπτού που βρέθηκε εκτός Ελλάδας.
Με εκτιμώμενη ηλικία άνω των 2.500 ετών, το εύρημα προσφέρει νέα στοιχεία για την καλλιτεχνική μεταφορά, τους θρησκευτικούς δεσμούς και την πολιτική αλληλεπίδραση μεταξύ Ελλήνων και Ετρούσκων κατά την αρχαϊκή περίοδο.
Παρουσιάστηκε δημόσια για πρώτη φορά στη Ρώμη, παρουσία του Υπουργού Πολιτισμού της Ιταλίας Alessandro Giuli, η ανακάλυψη σηματοδοτεί ένα σημείο καμπής στο εν εξελίξει ερευνητικό έργο “Vulci Cityscape”, το οποίο διερευνά την αστική ανάπτυξη μιας από τις ισχυρότερες αρχαίες πόλεις της Ετρουρίας από το 2020.
Το κεφάλι του αγάλματος που ανακαλύφθηκε πρόσφατα βρέθηκε μέσα στα απομεινάρια ενός μνημειώδους υστεροαρχαϊκού ναού, ο οποίος αναγνωρίστηκε από τους αρχαιολόγους μόλις το 2020. Θαμμένο κάτω από το έδαφος της περιοχής του Λάτιο για πάνω από δύο χιλιετίες, το κεφάλι της Κόρης παρέμεινε εκπληκτικά καλά διατηρημένο.
Ελάχιστα μεγάλα μαρμάρινα γλυπτά ελληνικής προέλευσης έχουν ανακτηθεί ποτέ από την Ετρουρία, και κανένα με συγκρίσιμη δεξιοτεχνία ή άθικτες λεπτομέρειες.
Σύμφωνα με τη Δρ. Mariachiara Franceschini του Πανεπιστημίου του Φράιμπουργκ και τον Δρ. Paul P. Pasieka του Πανεπιστημίου του Μάιντς — συνδιευθύνοντες του έργου Vulci Cityscape — το γλυπτό παρέχει νέα επιβεβαίωση ότι η ελληνο-ετρουσκική επαφή ήταν πολύ πιο εκτεταμένη από ό,τι πιστευόταν προηγουμένως.
«Η ελληνική κεραμική κυριαρχεί εδώ και πολύ καιρό στην κατανόησή μας για την πολιτιστική αλληλεπίδραση μεταξύ Ελλάδας και Ετρουρίας», εξήγησε η Franceschini.
«Αλλά αυτό το άγαλμα αποκαλύπτει ένα βαθύτερο, πιο εκλεπτυσμένο πρότυπο ανταλλαγής, συμπεριλαμβανομένης της μετακίνησης γλυπτών υψηλής ποιότητας, τεχνιτών και θρησκευτικών ιδεών».
Οροπέδιο της πόλης της ετρουσκικής πόλης Vulci, με θέα νότια προς τη θάλασσα. κάτω δεξιά, ανασκαφές στον νέο ναό. Φωτογραφία: Mariachiara Franceschini
Το μαρμάρινο κεφάλι αναπαριστά μια Κόρη, έναν τύπο αγάλματος που απεικονίζει μια νεαρή γυναίκα, η οποία συνήθως εμφανίζεται με πλούσια λεπτομερή ενδυμασία και συχνά συνδέεται με θρησκευτικά αναθήματα ή ταφικά μνημεία.
Η συγκεκριμένη Κόρη παρουσιάζει εντυπωσιακές ομοιότητες με τις Καρυάτιδες. «Πιστεύουμε ότι κατασκευάστηκε στην Αττική και εισήχθη στην Ετρουρία», είπε ο Pasieka.
«Αυτό από μόνο του σηματοδοτεί ένα επίπεδο καλλιτεχνικής ανταλλαγής πολύ πέρα από αυτό που συχνά υποτίθεται για αυτήν την περίοδο».
Ακόμη πιο αξιοσημείωτα είναι τα ίχνη της αρχικής μπογιάς που διατηρούνται στην επιφάνεια του μαρμάρου.
Οι χρωστικές ουσίες, που σπάνια βρίσκονται σε τέτοια κατάσταση σε αρχαία γλυπτά, θα βοηθήσουν τους ερευνητές να ανακατασκευάσουν την αρχική εμφάνιση του αγάλματος και να προσφέρουν νέες γνώσεις για την αρχαία πολυχρωμία.
Ένας ναός που εμπνεύστηκαν οι Έλληνες και έχτισαν οι Ετρούσκοι
Το κεφάλι της Κόρης βρέθηκε στην περιοχή γύρω από έναν μνημειώδη ναό που κατασκευάστηκε στη μετάβαση από τον 6ο στον 5ο αιώνα π.Χ.
Το κτίριο ανήκει στην αρχιτεκτονική παράδοση των ετρουσκο-ιταλικών περίπτερων —ναών με κεντρική αίθουσα (cella) και περιμετρική κιονοστοιχία, σαφώς επηρεασμένων από ελληνικά πρωτότυπα.
Ο ναός αυτός βρισκόταν δίπλα στον γνωστό Tempio Grande (Μεγάλο Ναό), σχηματίζοντας μια ιερή περιοχή που δέσποζε στο κεντρικό οροπέδιο της πόλης.
Οι αρχαιολόγοι υποπτεύονται ότι η Κόρη μπορεί να ήταν μέρος ενός ευρύτερου γλυπτικού προγράμματος που συνδέεται με την πρώιμη ιστορία του ναού — είτε ως αναθηματική μορφή είτε ως μέρος ενός θρησκευτικού μνημείου.
Αν και απαιτούνται περαιτέρω ανασκαφές για να τεκμηριωθεί το ακριβές αρχικό πλαίσιο του αγάλματος, η σύνδεσή του με ένα τόσο σημαντικό αρχιτεκτονικό συγκρότημα υποδηλώνει ότι οι πολιτικές και θρησκευτικές ελίτ του Βούλτσι ασχολούνταν ενεργά με τις ελληνικές καλλιτεχνικές παραδόσεις.
Δρ. Mariachiara Franceschini και Δρ. Paul P. Pasieka με την Κόρη από το Vulci στη Sala della Crociera του Ιταλικού Υπουργείου Πολιτισμού στη Ρώμη. Φωτογραφία: Agnese Sbaffi
Κατά τον 6ο και 5ο αιώνα π.Χ., το Βούλτσι ήταν μία από τις ισχυρότερες ετρουσκικές πόλεις-κράτη, ελέγχοντας εμπορικές οδούς που συνέδεαν την Τυρρηνική Θάλασσα με τις ενδοχώριες περιοχές της κεντρικής Ιταλίας.
Η πόλη άκμασε ως ένα πολιτιστικό σταυροδρόμι, και η ανακάλυψη του κεφαλιού της Κόρης ενισχύει αυτήν την αφήγηση της εξωστρέφειας και της ανταλλαγής.
«Οι αρχές του 5ου αιώνα π.Χ. ήταν μια εξαιρετική στιγμή καλλιτεχνικής και πολιτιστικής καινοτομίας όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και στην Ετρουρία», σημείωσε η Franceschini.
«Το εύρημα ανάγει το Βούλτσι αναμφισβήτητα μέσα σε αυτήν την κοινή ιστορία».
Ενώ η εισαγόμενη ελληνική κεραμική μαρτυρούσε από καιρό το εμπόριο μεταξύ των δύο πολιτισμών, η άφιξη μνημειωδών γλυπτών υποδηλώνει πιο άμεση πολιτιστική επαφή — ενδεχομένως ακόμη και τη συμμετοχή Ελλήνων τεχνιτών που εργάζονταν στην Ετρουρία.
Η ανακάλυψη της Κόρης είναι μόνο ένα κεφάλαιο σε αυτό που οι αρχαιολόγοι αναμένουν να είναι μια πολυετής έρευνα της περιοχής του ναού του Βούλτσι.
Πρόσφατες ανασκαφές έχουν ήδη αποκαλύψει στοιχεία δραστηριότητας που εκτείνεται από την προέλευση της πόλης στην Εποχή του Χαλκού έως την ύστερη αρχαιότητα και τον πρώιμο Μεσαίωνα.
Ένα σύνολο ταφών της ύστερης αρχαιότητας που βρέθηκαν κατά την ανασκαφική περίοδο του 2025 υπογραμμίζει τη μακροχρόνια σημασία της τοποθεσίας.
Οι επερχόμενες αποστολές θα συνεχίσουν να αναπτύσσουν προηγμένες αρχαιολογικές μεθόδους —συμπεριλαμβανομένης της τηλεπισκόπησης, της στρωματογραφικής μικρο-ανασκαφής και της ψηφιακής ανακατασκευής— για να κατανοήσουν πώς εξελίχθηκε το αστικό τοπίο του Βούλτσι στο πέρασμα των αιώνων.
Το κεφάλι του αγάλματος της Κόρης τη στιγμή της ανακάλυψης. Φωτογραφία: Mariachiara Franceschini
Το έργο Vulci Cityscape αποτελεί πρότυπο διεθνούς συνεργασίας, ενώνοντας γερμανικά πανεπιστήμια με βασικές ιταλικές αρχές πολιτιστικής κληρονομιάς σε μια μακροπρόθεσμη προσπάθεια ανακατασκευής της αστικής ιστορίας της αρχαίας πόλης.
Οι εργασίες πραγματοποιούνται σε στενή συνεργασία με τη Soprintendenza Archeologia Belle Arti e Paesaggio per la provincia di Viterbo e per l’Etruria Meridionale, καθώς και με το αρχαιολογικό πάρκο του Βούλτσι, οι ομάδες του οποίου διαδραματίζουν ουσιαστικό ρόλο στον συντονισμό της τοπικής επιμελητείας, των προσπαθειών συντήρησης και της διαχείρισης της τοποθεσίας.
Αυτή η πολυεθνική πρωτοβουλία καθίσταται δυνατή μέσω σημαντικής υποστήριξης από πολλά μεγάλα ερευνητικά ιδρύματα, συμπεριλαμβανομένου του Ιδρύματος Fritz Thyssen, του Ιδρύματος Gerda Henkel και του Γερμανικού Ερευνητικού Ιδρύματος (DFG).
Από το 2024, το DFG παρέχει συνεχή χρηματοδότηση, διασφαλίζοντας ότι το έργο θα μπορεί να προωθήσει τις αρχαιολογικές και αναλυτικές του εργασίες τουλάχιστον μέχρι το 2027.
Το κεφάλι της Κόρης από το Βούλτσι αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα αρχαιολογικά ευρήματα των τελευταίων δεκαετιών.
Γεφυρώνει δύο μεγάλους αρχαίους πολιτισμούς, αμφισβητεί καθιερωμένες επιστημονικές υποθέσεις και εμπλουτίζει την κατανόησή μας για την καλλιτεχνική ανταλλαγή στον κόσμο της Μεσογείου.
Καθώς η αποκατάσταση συνεχίζεται στο Istituto Centrale per il Restauro στη Ρώμη και οι ερευνητές ετοιμάζουν τις πρώτες επιστημονικές δημοσιεύσεις για το εύρημα, η Κόρη υπόσχεται να αναδιαμορφώσει τις ιστορικές αφηγήσεις γύρω από το αρχαϊκό Βούλτσι — και ίσως να αποκαλύψει ότι η σύνδεση της πόλης με τον ελληνικό κόσμο ήταν πολύ ισχυρότερη από ό,τι φανταζόταν κανείς.