Κυρία Τομαή, ποια θεωρείτε ότι είναι η αξία που έχουν τα διπλωματικά παραλειπόμενα και οι εμπειρίες που αποκομίζει μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας ένα στέλεχος του υπουργείου Εξωτερικών;
Η επαφή και γνωριμία, σε καθαρά ανθρώπινο επίπεδο, μεταξύ των όποιων συνομιλητών, βοηθάει να κατανοήσει κανείς καλύτερα τον άλλον. Πόσο μάλλον όταν πρόκειται για ηγέτες ή γενικά δημόσια πρόσωπα. Για έναν υπηρεσιακό παράγοντα, όπως εγώ, η συνάντησή μου με τους ηγέτες στους οποίους αναφέρομαι στο βιβλίο μου, μου χάρισαν το προνόμιο να είμαι σε θέση αξιολογήσω με μεγαλύτερη ευθυκρισία και ακρίβεια τη στάση τους απέναντι στα εθνικά μας θέματα, με αποτέλεσμα να γίνομαι, στα έγγραφα που συνέτασσα απευθυνόμενη στην ηγεσία της χώρας, αποκαλυπτική και πραγματικά χρήσιμη για τις αποφάσεις της. Απόδειξη ότι οι εκτιμήσεις μου επιβεβαιώθηκαν γιατί υπήρχαν και άλλες, εκ διαμέτρου διαφορετικές εκτιμήσεις πάνω στα ίδια γεγονότα ή πρόσωπα. Αυτό, όμως, θα το κρίνει ο ιστορικός του μέλλοντος όταν θα απελευθερωθούν στην έρευνα διαβαθμισμένα έγγραφα που φέρουν την υπογραφή μου.
Η λεγόμενη «μικρή ιστορία», όπως την χαρακτηρίζει στον πρόλογο του βιβλίου ο Ευάγγελος Βενιζέλος, σε ποιο βαθμό καθορίζει την εικόνα της «μεγάλης ιστορίας»;
Θα έλεγα πως την καθορίζει σε σημαντικό βαθμό. Μαθαίνοντας τις αδυναμίες, ή τα προτερήματα και τις συνήθειες του συνομιλητή σου, αυτός παύει να είναι απρόσιτος, ξένος για σένα και ο διάλογος αποκτά διαφορετικό βάθος και ουσία. Αυτό, ως προς τα πρόσωπα. Μικρή ιστορία, όμως, είναι και τα γεγονότα. Για παράδειγμα, όταν δίδασκα στη Διπλωματική Ακαδημία, ρωτούσα τους νέους ακολούθους που μόλις είχαν εισέλθει στις τάξεις του ΥΠΕΞ, αν πίστευαν πως θα είχε εκραγεί η Ελληνική Επανάσταση τον Μάρτιο του 1821 στην εποχή του Ίντερνετ. Με κοιτούσαν απορημένοι. Και τότε τους θύμιζα πως δε θα γινόταν, γιατί θα γνώριζαν πως δυόμισι χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά, στο Λάυμπαχ, τη σημερινή Λιουμπλιάνα, συνεδρίαζαν οι μεγάλοι της εποχής (η Ιερά Συμμαχία) προκειμένου να βρουν αποτελεσματικούς τρόπους να καταπνίξουν τα επαναστατικά κινήματα που σάρωναν την Ευρώπη από την Ιβηρική μέχρι την Ιταλική Χερσόνησο. Και τσουπ! Ξεσπάει η Ελληνική Επανάσταση δυο μέρες μετά τη λήξη της συνεδρίασης, αλλά στο μεταξύ αυτοί παρέμεναν ακόμα στο Λάυμπαχ εξαιτίας μιας χιονοθύελλας που είχε ενσκήψει. Τώρα, γιατί πέτυχε η δική μας επανάσταση, τι να σας πω…Ήταν Θεία Βούληση. Ίσως συνέβαλε και το γεγονός ότι παντρολογιόταν, μετά από προξενιό, ο διαβόητος Μέττερνιχ που μας μισούσε, με αποτέλεσμα να είναι απασχολημένος κι έτσι όπως οι ειδήσεις αργούσαν να φτάσουν στους ενδιαφερόμενους, έπεσε θύμα… απουσίας του Ίντερνετ!
Με την εμπειρία σας στο υπουργείο Εξωτερικών ποιες είναι οι αδυναμίες της εκπροσώπησης της Ελλάδας στο εξωτερικό, που θα πρέπει να βελτιωθούν;
Χρειαζόμαστε μεγαλύτερο αριθμό διοικητικού προσωπικού, αυστηρότερα κριτήρια στις μεταθέσεις, που θα πρέπει να αξιολογούνται αυστηρά με τα προσόντα που ο κάθε διπλωματικός ή άλλου κλάδου υπάλληλος διαθέτει. Και ασφαλώς συχνότερη επαφή και ενημέρωση από υπηρεσίες και στελέχη της Κεντρικής Υπηρεσίας. Επίσης, πρέπει να υπάρχει συντονισμός κινήσεων και μεταξύ υπουργείων, που σημειωτέον απουσιάζει εκκωφαντικά! Δυστυχώς, πρόκειται για παθογένεια που υπήρχε ανέκαθεν και δεν έχει θεραπευτεί ακόμα.
Στην σταδιοδρομία σας γνωρίσατε πολλά σημαίνοντα πρόσωπα της εξουσίας από την Ελλάδα και το εξωτερικό, στα οποία αναφέρεστε στα βιβλία σας και στο πρόσφατο. Ποια είναι τα δύο που σας έκαναν την μεγαλύτερη εντύπωση και γιατί;
Ο Μιχαήλ Γκορμπατσώφ, για την απλότητητά του, ο Σιμόν Πέρες για τη ζεστασιά του, ένας πραγματικά υπέροχος άνθρωπος. Δε θα ξεχάσω το παγωμένο βλέμμα του Πούτιν κι ας τον θεωρώ μεγάλο πατριώτη για τη χώρα του. Στο εσωτερικό, χωρίς αμφιβολία ο Θεόδωρος Πάγκαλος. Μορφή! Αλλά και ο ηδύς Κωστής Στεφανόπουλος…
Από τις υποθέσεις στις οποίες λόγω δουλειάς έχετε εμπλακεί ποιες δύο – τρεις στιγμές έχουν χαραχτεί στη μνήμη σας και γιατί;
Οι ημέρες και οι νύχτες …των Ιμίων! Μπορεί να μην ήταν χίλιες, αλλά τα Ίμια πραγματικά μας έκαναν να ξενυχτήσουμε επί αρκετές ημέρες μέχρι πολύ αργά το βράδυ… Στο εξωτερικό, όταν τελείως απροσδόκητα βραβεύτηκα μετά τον Γιώργο Παπανδρέου και τη Μαντλίν Ωλμπράιτ στη Νέα Υόρκη κι όταν επίσης ο υφυπουργός Οικονομικών επί Κάρτερ και Ειδικός Απεσταλμένος επί Κλίντον για θέματα αποκατάστασης εβραϊκών περιουσιών, Στιούαρτ Άιζενστατ, τίμησε στο πρόσωπό μου τη χώρα μας για τη στάση της στο θέμα αυτό παρουσία 350 εκπροσώπων 43 κρατών και ανθρωπιστικών οργανώσεων σε συνεδρίαση στο Στέιτ Ντιπάρτμεντ.
Υποθέτουμε μετά βεβαιότητας ότι ανεξάρτητα από το εάν η ιστορία γράφεται από χρονική απόσταση και μέσω τεκμηρίων έχει πάντα αξία η μαρτυρία κάποιου που μπορεί να πει «ήμουν κι εγώ εκεί». Εσείς που ζήσατε από κοντά και από μέσα ιστορικά γεγονότα και πρόσωπα, πόσο διαφέρει η πραγματικότητα με τη δημόσια καταγραφή και εικόνα;
Αυτό που συμβαίνει είναι ότι η πραγματικότητα δίνεται στεγνά, τόσο στεγνά που μπορεί ακόμα και να αποπροσανατολίζει την κοινή γνώμη. Δυστυχώς, ελάχιστοι είναι οι πολιτικοί που δεn φοβούνται να πουν τα πράγματα με το όνομά τους, και όχι μόνο στη χώρα μας. Ενοχλητική είναι επίσης η ωραιοποίηση της Ιστορίας που κανονικά έπρεπε να είναι μάθημα για το μέλλον…