Εκπληκτική ανακάλυψη σε αρχαίο τάφο στη Γαλλία: Βρέθηκαν 22 χρυσά αντικείμενα και ένα μυστηριώδες ελληνικό δαχτυλίδι
Το άκρο ενός χρυσού βραχιολιού in situ, σχηματισμένο από στριφτό χρυσό έλασμα που καταλήγει σε δακτύλιο. Φωτογραφία : Anne Viero, Inrap
Η γη κάτω από το μελλοντικό έργο ανάπτυξης La Bourgatie West (Lamonzie-Saint-Martin, στην Dordogne, στη νοτιοδυτική Γαλλία) διατηρούσε εδώ και αιώνες ένα μυστικό. Οι τελευταίες φτυαριές μιας αρχαιολογικής ανασκαφής σε μια έκταση οκτώ χιλιάδων τετραγωνικών μέτρων, η οποία είχε αναδείξει μια αλληλουχία κατοίκησης από τη Ύστερη Νεολιθική εποχή έως τον Μεσαίωνα, έφερε στο φως μια κατασκευή που επαναπροσδιόρισε εντελώς τη ιστορική σημασία του χώρου.
Πρόκειται για ένα bustum, έναν τάφο-πυρά της πρώιμης αυτοκρατορικής περιόδου με επιτόπια αποτέφρωση, του οποίου ο πλούτος και η κατάσταση διατήρησης το καθιστούν μια σημαντική ανακάλυψη για την κατανόηση των ρωμαϊκών ταφικών τελετουργιών και του εποικισμού στην Ακουιτανία.
Η αρχική προσδοκία της αρχαιολογικής εκτίμησης, η οποία προέβλεπε την ύπαρξη λειψάνων από τη Ύστερη Νεολιθική εποχή και περιοχών με μεσαιωνικά σιλό, μετατράπηκε σε έκπληξη όταν, κατά τη διάρκεια του καθαρισμού μιας συστάδας από αυτά τα σιλό, αναδύθηκε μια τέλεια οριοθετημένη ορθογώνια κατασκευή διαστάσεων 2,20 επί 1,05 μέτρα. Οι άκρες της, σαφώς σημαδεμένες από έναν τοίχο χώματος ψημένο στη φωτιά, σκιαγραφούσαν έναν άθικτο τελετουργικό χώρο.
Το άκρο του χρυσού βραχιολιού μετά την αφαίρεση. Φωτογραφία: Anne Viero, Inrap
Το πρώτο υλικό στοιχείο ήταν ένα μικρό κεραμικό αγγείο sigillata, που σχετιζόταν με μια διαφανή και άχρωμη γυάλινη φιάλη, που βρέθηκε σε μία από τις γωνίες του. Μια μεταγενέστερη εξέταση, η οποία αποκάλυψε θραύσματα καμένων οστών και ένα χάλκινο νόμισμα, επιβεβαίωσε την υπόθεση: επρόκειτο για bustum. Αυτό που διακρίνει αυτόν τον τύπο ταφής από το ustrinum, ή κοινοτική πυρά, είναι ο μοναδικός χαρακτήρας του (για ένα άτομο) και το γεγονός ότι το σώμα αποτεφρώνεται στον ίδιο τόπο που θα χρησιμεύσει ως ο τελικός του τάφος.
Μετά την έκθεση του νεκρού και την τοποθέτηση των προσφορών, το σώμα καιγόταν σε πυρά. Τα οστά και τα κτερίσματα—το viaticum (εφόδια/οβολός) για το ταξίδι τους στη μετά θάνατον ζωή—αφήνονταν στην ίδια θέση και καλύπτονταν με χώμα, χωρίς να μετακινηθούν. Αυτή η συνθήκη καθιστά το bustum του Lamonzie-Saint-Martin μια χρονοκάψουλα με εξαιρετική αρχαιολογική πιστότητα.
Δεδομένου του μεγέθους της ανακάλυψης, κινητοποιήθηκε μια εξειδικευμένη ομάδα με επικεφαλής την ανθρωπολόγο Anne Viero, με στόχο τη διεξαγωγή μιας σχολαστικής ανασκαφής που θα επέτρεπε τη αποκρυπτογράφηση καθεμιάς από τις χειρονομίες που συγκροτούσαν το ταφικό τελετουργικό πριν από σχεδόν δύο χιλιάδες χρόνια. Η επίχωση της δομής, βάθους μόλις δεκαπέντε εκατοστών, αποτελούνταν από ένα στρώμα άνθρακα και στάχτης που περιείχε τα αποτεφρωμένα υπολείμματα και τα κτερίσματα, όλα καλυμμένα από ένα στείρο στρώμα ιλύος.
Ένα στενό χρυσό έλασμα στριμμένο σε βραχιόλι, αναμεμειγμένο με αποτεφρωμένα οστά. Φωτογραφία: Frédéric Prodeo, Inrap
Η μεθοδολογία που εφαρμόστηκε ήταν εξαντλητική: Δημιουργήθηκε ένα πλέγμα 20 εκατοστών για τη συλλογή όλων των ιζημάτων από κάθε στρώση, το οποίο θα κοσκινιστεί αργότερα στο εργαστήριο. Όλα τα αντικείμενα τεκμηριώθηκαν in situ (στην αρχική τους θέση) χρησιμοποιώντας φωτογραμμετρία για τη δημιουργία ενός τρισδιάστατου μοντέλου που αποτυπώνει την ακριβή τους θέση.
Αυτή η σχολαστική καταγραφή των 487 στοιχείων που εντοπίστηκαν, κυρίως θραυσμάτων οστών που έχουν υποστεί ασβεστοποίηση, θα επιτρέψει στους ερευνητές κατά τη φάση της μελέτης να συμπεράνουν τη θέση του νεκρού στην πυρά και να ανασυνθέσουν τη δυναμική της κατάρρευσης της κατασκευής κατά τη διάρκεια της αποτέφρωσης.
Το αν τα κτερίσματα τοποθετήθηκαν στην πυρά κατά τη διάρκεια της αποτέφρωσης ή εναποτέθηκαν στον λάκκο μετά την τελετή, καθώς και η πιθανότητα μεταγενέστερης αφαίρεσης οστών ή αντικειμένων, είναι ερωτήματα που η έρευνα θα προσπαθήσει να διευκρινίσει.
Η λεπτομερής ανθρωπολογική ανάλυση θα καθορίσει το φύλο, την ηλικία και την πιθανή κατάσταση υγείας του ατόμου, ενώ η μελέτη των κτερισμάτων θα προσφέρει οριστικές πληροφορίες για την κοινωνική του θέση.
Εντάλιο (intaglio) (από ορεία κρύσταλλο;), χαραγμένο με ένα επώνυμο (;) στα ελληνικά( ;), το οποίο πιθανότατα ήταν προσαρμοσμένο σε χρυσό δαχτυλίδι που βρέθηκε κοντά. Φωτογραφία: Frédéric Prodeo, Inrap
Πράγματι, τα ανακτηθέντα κτερίσματα είναι τουλάχιστον πολυτελή. Τα πρώτα αναγνωρισμένα κομμάτια, όπως το αγγείο sigillata—που πιθανότατα προέρχεται από τα εργαστήρια του Montans (Tarn), τα οποία ήταν ενεργά μεταξύ του πρώτου και του δεύτερου αιώνα μ.Χ.—υπέδειξαν ήδη μια υψηλή χρονολόγηση και αγοραστική δύναμη. Ωστόσο, ο σταδιακός καθαρισμός της επίχωσης απέφερε τις πιο σημαντικές εκπλήξεις.
Κατά μήκος ενός από τους τοίχους βρέθηκε ένα μακρύ σιδερένιο αντικείμενο, δύσκολο να αναγνωριστεί λόγω διάβρωσης, αλλά η μορφολογία του οποίου υποδηλώνει ότι θα μπορούσε να είναι ένα αρθρωτό χαλινάρι αλόγου, εν αναμονή ακτινογραφιών και συντήρησης. Η συγκέντρωση πλούτου γίνεται εμφανής στη νότια περιοχή της κατασκευής, όπου εμφανίστηκαν δώδεκα νομίσματα, σε συσχέτιση με μικρά χρυσά ελάσματα.
Η προκαταρκτική νομισματική ταυτοποίηση τα κατατάσσει ως σηστέρτιους (sestertii) και άσσες (asses), νομίσματα που χρησιμοποιούνταν συνήθως εκείνη την περίοδο, η χρονολόγηση των οποίων συνάδει με αυτήν των κεραμικών sigillata. Τα χρυσά ελάσματα πιθανότατα διακοσμούσαν ένα πουγκί ή ένα κιβώτιο που περιείχε τα νομίσματα.
Ανάμεσα στα αποτεφρωμένα οστά, ένα σύνολο από πολυεδρικούς και διαμαντόσχημους κρυστάλλους, διατεταγμένους σε σχήμα βεντάλιας, σκιαγραφούν το φάντασμα ενός κοσμήματος του οποίου ο οργανικός πυρήνας—δέρμα ή άλλο ευπαθές υλικό—έχει εξαφανιστεί. Αλλά είναι τα 22 χρυσά αντικείμενα—ελάσματα, σύρματα και σταγόνες—που επιστέφουν τον θησαυρό.
Ανάμεσά τους ξεχωρίζουν τρία κομμάτια εξαιρετικής ποιότητας: Ένα βραχιόλι κατασκευασμένο από μια στριφτή λωρίδα που καταλήγει σε δακτυλιοειδές κούμπωμα- αυτό που είναι πιθανώς μια μπούλα , ένα μενταγιόν σε σχήμα φιαλιδίου που δινόταν στους εφήβους των πλούσιων ρωμαϊκών οικογενειών ως σύμβολο προστασίας – και ένα δαχτυλίδι με βαθυτυπία.
Αυτό το τελευταίο κομμάτι, παραμορφωμένο από την έντονη θερμοκρασία της φωτιάς και την πτώση του κατά την κατάρρευση της πυράς, ίσως είναι η πιο μυστηριώδης ανακάλυψη.
Η στεφάνη, η οποία συγκρατούσε τη βαθυτυπία, φέρει επτά γράμματα χαραγμένα στο ελληνικό αλφάβητο: Αλλαλή. Η πέτρα—εξαιρετικά μικροσκοπική και πιθανώς κρυστάλλινος—θα υποβληθεί σε επιγραφική μελέτη για να προσδιοριστεί αν πρόκειται για το πατρωνυμικό του νεκρού, μια πιθανότητα που θα έθετε ένα συναρπαστικό ερώτημα σχετικά με την παρουσία μιας πιθανής γραμμής καταγωγής ελληνικής προέλευσης σε αυτή την περιοχή του Περιγκόρ.
Η ανασκαφή του bustum έχει ολοκληρωθεί, αλλά η έρευνα ξεκινά τώρα. Μια διεπιστημονική ομάδα ειδικών θα αναλύσει κάθε ένα από τα ανακτηθέντα στοιχεία. Ξεκινώντας από την ίδια τη δομή και τη χωρική κατανομή των αντικειμένων για την κατανόηση των ταφικών χειρονομιών, η μελέτη θα επεκταθεί για να πλαισιώσει και να καταστήσει ορατό αυτό το μνημείο στο περιβάλλον του. Η αναζήτηση της νεκρόπολης στην οποία μπορεί να ανήκε, της κατοικίας των ζώντων και των εδαφών που εκμεταλλεύονταν θα είναι το επόμενο βήμα. Το bustum του Lamonzie-Saint-Martin αποτελεί ένα ανοιχτό παράθυρο στις πεποιθήσεις, τα τελετουργικά και τα πολύπλοκα κοινωνικά δίκτυα που διαμόρφωσαν το τοπίο του Περιγκόρ κατά την πρώιμη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία.