Μαθητικές καταλήψεις 1990-91: «Με αγώνες και θυσία θα έχουμε σωστή παιδεία»
Οι μαθητικές καταλήψεις της περιόδου 1990-91 σηματοδοτούν την είσοδο σε μία δεκαετία έντονων αναταραχών στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση.
Χρήστος Κουφάκος
07:20
22 Νοεμβρίου 2025
EUROKINISSI
Οι μαθητικές κινητοποιήσεις και καταλήψεις της περιόδου 1990-91 σηματοδοτούν την είσοδο σε μία δεκαετία έντονων αναταραχών στην Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση. Λίγο μετά την ανάληψη της διακυβέρνησης της χώρας από τη ΝΔ, ένα άκρως συντηρητικό νομοσχέδιο του τότε Υπουργού Παιδείας, Β. Κοντογιαννόπουλου, προκάλεσε έντονο κύμα αντιδράσεων στους μαθητές και φοιτητές της χώρας, με καταλήψεις και πορείες να εκδηλώνονται σε διάφορα μέρη της Ελλάδας.
Η κλιμάκωση της έντασης μεταξύ κυβέρνησης– μαθητών οδήγησε σε οξεία αντιπαράθεση, φτάνοντας μέχρι και τη δολοφονία του καθηγητή Νίκου Τεμπονέρα από μέλη της κυβερνώσας παράταξης και άλλων 4 πολιτών από πυρκαγιά λίγες μέρες αργότερα.
Η πρώτη μαθητική κατάληψη και το νομοσχέδιο Κοντογιαννόπουλου
Το φαινόμενο των καταλήψεων σε σχολεία της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης δεν παρατηρήθηκε πρώτη φορά το 1990, αλλά υφίστατο και τα προηγούμενα έτη. Ωστόσο η ειδοποιός διαφορά με τις μαθητικές κινητοποιήσεις ήταν η έκταση των καταλήψεων και η διάρκειά τους.
Οι πρώτες καταλήψεις σχολείων πραγματοποιήθηκαν στις 22 Νοεμβρίου 1990 σε Γενικά Λύκεια και ΤΕΛ του Ηρακλείου Κρήτης και στις 23 Νοεμβρίου έγινε η πρώτη διαδήλωση μαθητών στο Ηράκλειο.
Λίγους μήνες πριν, τον Μάιο του 1990, μόλις ανέλαβε το χαρτοφυλάκιο του Υπουργείου Παιδείας ο Βασίλειος Κοντογιαννόπουλος, ξεκίνησαν οι πρώιμες αναταραχές στον τομέα της Μέσης Εκπαίδευσης με απεργίες καθηγητών, συγκεντρώσεις και διαδηλώσεις.
Το έκρυθμο κλίμα προκλήθηκε λόγω των αναχρονιστικών διατάξεων του νομοσχεδίου που ήθελε να περάσει ο νέος Υπουργός Παιδείας, με ορισμένες εξ αυτών να περιλαμβάνουν:
ένα είδος point system για τα παραπτώματα των μαθητών, τη διαγωγή, την ένδυση
έθιγε και το ζήτημα της επετηρίδας των εκπαιδευτικών
Τον Νοέμβριο του 1990, ξεκίνησε από το Υπουργείο η διαρροή σημείων του νομοσχεδίου, όπου μέχρι πρότινος δεν ήταν γνωστά. Μεταξύ άλλων, προέβλεπε – εκτός των παραπάνω – κατάργηση πληθώρας δωρεάν παροχών προς τους φοιτητές, όπως σίτιση, στέγαση και συγγράμματα και περιορισμό των φοιτητών στην ανάδειξη των οργάνων.
Μέσα σ’ αυτό το κλίμα, φτάνοντας στις 22/11/1990, δημοσιεύτηκαν στο Φύλλο της Εφημερίδος της Κυβερνήσεως (ΦΕΚ) τα Προεδρικά Διατάγματα, τα οποία προκάλεσαν την άμεση αντίδραση μαθητών και φοιτητών σε ολόκληρη τη χώρα. Ειδικότερα, οι μαθητές στα Γυμνάσια και τα Λύκεια του Ηρακλείου Κρήτης, της Κέρκυρας, της Πάτρας και της Θεσσαλονίκης προχώρησαν σε καταλήψεις. Ακολούθησε η Αθήνα και μέχρι τις 10/12/1990 καταλήφθηκαν εκατοντάδες Γυμνάσια και Λύκεια σε ολόκληρη την ελληνική επικράτεια.
Τα αιτήματα των μαθητικών καταλήψεων της περιόδου αυτής συμπυκνώνονται στα παρακάτω συνθήματα που ηχούσαν:
Μαζικοί διορισμοί εκπαιδευτικών. Όχι στην παιδεία των περικοπών.
Σχολεία και όχι ψυγεία.
Τα παιδιά δεν είναι αυτοκίνητα.
Όχι στο point system.
Φοβάμαι για το μέλλον, γι’ αυτό παλεύω για το παρόν.
Κατάληψη στην εγκατάλειψη.
Όχι σε όλα που κάνουν κουρέλια τα όνειρά μου.
Η ζωή μας και το μέλλον μας δεν χρειάζεται χωροφύλακα.
Όχι στην παιδεία του χρήματος και της πειθαρχίας.
Το υπουργείο Παιδείας προειδοποιεί: η ελεύθερη σκέψη βλάπτει σοβαρά την υγεία.
Θέλουμε σχολεία δημοκρατικά και όχι θερμοκήπια για μαθητές φυτά.
Όχι παιδεία για λίγους και εκλεκτούς. Αγώνας ενάντια στους ταξικούς φραγμούς.
Προσευχή – απουσίες – διαγωγή: όχι στο σχολείο-φυλακή.
Κλιμάκωση της έντασης στην Πάτρα και η δολοφονία Ν. Τεμπονέρα
Η Πάτρα βρισκόταν σε ένα συνεχές κλίμα αντιπαράθεσης και συγκρούσεων, καθώς από το 1988 κλείνουν τα εργοστάσια στην πόλη το ένα μετά το άλλο, με την ανεργία να αυξάνεται ραγδαία. Μέσα σ’ αυτό το κλίμα, οι μαθητικές κινητοποιήσεις ήρθαν να δυναμιτίσουν περαιτέρω την κατάσταση.
Κατά το πρώτο διάστημα, γονείς και εκπαιδευτικοί σε μεγάλο βαθμό ήταν υποστηρικτικοί προς τους μαθητές, χωρίς να προσπαθούν να προωθήσουν την ανακατάληψη των δομών. Τέτοιες απόπειρες, παρακολουθήσεις σχολείων και προσπάθειες εκφοβισμού καταμαρτυρούνται στην Πάτρα από τους όλους τους πληροφορητές και αφορούν στους Κένταυρους/ Ρέιντζερς, τις ομάδες κρούσης της ΟΝΝΕΔ. Τα μέλη τους λειτουργούσαν σαν μοχλός πίεσης από τις πλέον ακροδεξιές πλευρές μέσα στο δημοτικό και νομαρχιακό συμβούλιο, όπου στο πρώτο μετείχε ο Καλαμπόκας ως δημοτικός σύμβουλος.
Μετά το πρώτο κύμα καταλήψεων, κατέφτασε η περίοδος των διακοπών των Χριστουγέννων, με την κυβέρνηση να εκτιμά εσφαλμένα πως οι μαθητικές κινητοποιήσεις θα διαλυθούν. Οι καταλήψεις συνεχίστηκαν, με τη σημαντική υποστήριξη των γονέων στους μαθητές.
Με την πόλη να βρίσκεται σε πολιτικό, οικονομικό και κοινωνικό αναβρασμό, σύμφωνα με πληροφορίες που παραθέτει η Α. Σκροπολίθα, ο Καλαμπόκας, σε συνάντηση με τον Υφυπουργό Β. Μπεκίρη (22/12/90 ) και τον βουλευτή Ν. Νικολόπουλο (εκλεγμένος μέσω του συνδυασμού του), εισηγήθηκε την ανάληψη δράσης από την ομάδα του, με την απάντηση να αναφέρει πως θα γίνει μετά τις γιορτές.
Στις 8 Ιανουαρίου 1991, ημέρα που θα άνοιγαν τα σχολεία, η ένταση ήταν μεγάλη, με απρόκλητες επιθέσεις στα σχολεία από τις ακροδεξιές ομάδες, ήδη από τη διάρκεια των διακοπών των Χριστουγέννων, προχωρώντας σε τραυματισμούς μαθητών που έκαναν περιφρούρηση των σχολείων τους.
Τις πρώτες ώρες οι καθηγητές πραγματοποιούν στάση εργασίας για να δώσουν τη δυνατότητα στους μαθητές να διεξάγουν νέα ψηφοφορία για τη συνέχιση ή όχι των καταλήψεων. Η απόφαση περιλάμβανε τη συνέχιση των καταλήψεων από τη συντριπτική πλειονότητα των μαθητών.
Το απόγευμα της 8ης Ιανουαρίου, οι πρόεδροι των δεκαπενταμελών κλήθηκαν σε συνάντηση στο Πολυκλαδικό Λύκειο στο κέντρο την Πάτρας, ενώ στο ίδιο κτίριο γινόταν η συνάντηση καθηγητών, παρουσία της προέδρου της ΕΛΜΕ Αχαΐας, Ρένας Αντωνέλη.
Εκείνο το διάστημα πραγματοποιείται και επίθεση από τους ακροδεξιούς προς τους καθηγητές και τους μαθητές, με ύβρεις και προπηλακισμούς, με σκοπό την πρόκληση έντασης. Αφού η συγκεκριμένη τακτική δεν απέδωσε, ξεκίνησαν να κατευθύνονται στο σχολικό συγκρότημα Βουδ, διασχίζοντας την μισή πόλη.
Με την Αντωνέλη να κάνει έκκληση μέσα από τη συχνότητα του ραδιοφωνικού σταθμού «Ράδιο Γάμμα» για συμπαράσταση προς τους μαθητές, γονείς και πολίτες σπεύδουν προς το σχολικό συγκρότημα. Ο κόσμος που κατέκλυσε το σημείο ήταν αρκετός.
Οι ροπαλοφόροι, με επικεφαλής στελέχη της ΟNNΕΔ στην Πάτρα, εισέβαλαν στο κτιριακό συγκρότημα, το κατέλαβαν και έδιωξαν τους μαθητές. Παράλληλα, επιτίθεντο, χτυπώντας βίαια με λοστούς, σιδερόβεργες και άλλα αντικείμενα.
Ο Νίκος Τεμπονέρας, που ήταν καθηγητής μαθηματικών σε Λύκειο της Πάτρας και στέλεχος του Εργατικού Αντιιμπεριαλιστικού Μετώπου (ΕΑΜ), ενεπλάκη υπερασπιζόμενος τους μαθητές, χτυπήθηκε βίαια και μεταφέρθηκε κλινικά νεκρός στο νοσοκομείο. Από τη δολοφονική επίθεση των ροπαλοφόρων τραυματίστηκαν 3 άτομα. Επικεφαλής αυτής της ομάδας ήταν οι Δ. Καλαμπόκας πρόεδρος της τοπικής ΟΝΝΕΔ και οι Αλέξης Μαραγκός στέλεχος της ΟΝΝΕΔ, Σπίνος και άλλοι. Αυτόπτες μάρτυρες καταγγέλλουν ότι είδαν τον Καλαμπόκα να κρατάει σίδερο και να χτυπά στο κεφάλι τον N. Τεμπονέρα, αφαιρώντας του τη ζωή. Άλλη μία πολιτική δολοφονία σημειώθηκε στην Ελλάδα.
Το διάστημα των μαθητικών καταλήψεων, σύμφωνα με το ένθετο «Αφιέρωμα Μαθητικές Καταλήψεις» από το περιοδικό «Αντιτετράδια της Εκπαίδευσης» (Φεβρουάριος-Μάρτιος-Απρίλιος 1991), ακούστηκαν χαρακτηριστικά τα παρακάτω συνθήματα:
Το σπίτι μου το άφησα/τη μάνα μου παράτησα/και ήρθα εδώ να αγωνισθώ/για την παιδεία που αγαπώ.
Ζει-ζει, ο Τεμπονέρας ζει, με Πέτρουλα – Λαμπράκη μας οδηγεί.
Στην Πάτρα σκότωσαν την παιδεία, όχι άλλο πια τρομοκρατία.
Ο Κοντογιαννόπουλος είναι η αρχή, αυτή η πολιτική θα ανατραπεί.
Το επόμενο διήμερο σημειώθηκαν τεράστιες πορείες σε όλη την Ελλάδα, με την Πάτρα να γίνεται πεδίο μάχης, με οδομαχίες και εκατοντάδες συλλήψεις. Στις 10 Ιανουαρίου 1991 πραγματοποιήθηκε μεγάλο συλλαλητήριο στην Αθήνα, με τη συμμετοχή περίπου 100.000 ατόμων, με ακόμα για μια φορά, τραγική κατάληξη.
Από τις συγκρούσεις ΜΑΤ και διαδηλωτών έπιασε φωτιά το πολυκατάστημα «Κάπα-Μαρούσης» στην Πανεπιστημίου, με αποτέλεσμα να εγκλωβιστούν και να βρουν τον θάνατο τέσσερις άνθρωποι (ο ένας δεν αναγνωρίστηκε ποτέ). Την πυρκαγιά προκάλεσε ένα καπνογόνο που ρίχτηκε από τους αστυνομικούς.
Εκτόνωση της κατάστασης και η κατάργηση του επίμαχου νομοσχεδίου
Τις επόμενες μέρες, μετά την παραίτηση Κοντογιαννόπουλου (10/1/1991) και τον Σουφλιά να αναλαμβάνει το Υπουργείο στη θέση του, άρχισε να εξομαλύνεται η κατάσταση. Το νομοσχέδιο αποσύρθηκε και οι μαθητές ξαναγύρισαν στα μαθήματά τους στις 13 Ιανουαρίου.
Εκείνο το διάστημα ο Καλαμπόκας και ο Μαραγκός θα παραδοθούν. Ο Καλαμπόκας καταδικάστηκε πρωτόδικα σε ισόβια για φόνο εκ προμελέτης χωρίς ελαφρυντικά (απόφαση 22-24/93 ΜΟΔ Βόλου). Ωστόσο αυτή η απόφαση θα ανατραπεί στη δίκη στο Μεικτό Ορκωτό Εφετείο Λάρισας, όπου επήλθε μείωση της κάθειρξης σε 17 χρόνια και τρεις μήνες. Από την υπόλοιπη ομάδα των ΟΝΝΕΔιτών, οι περισσότεροι «τιμωρήθηκαν» με μικρές ποινές κάποιων μηνών φυλάκισης.
Μετά την απόσυρση του νομοσχεδίου και την ανάληψη της ηγεσίας του Υπουργείου Παιδείας από τον Γιώργο Σουφλιά, η κατάσταση εκτονώθηκε. Την ίδια περίοδο άνοιξε για πρώτη φορά διάλογος για ιδιωτικά πανεπιστήμια από νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου.