Το σινεμά της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης αποτελεί μια από τις πιο εκρηκτικές στιγμές της παγκόσμιας κινηματογραφίας.
Γεννήθηκε μέσα σε μια εποχή απόλυτης αστάθειας – ήττα της Γερμανίας στον πόλεμο, οικονομική εξαθλίωση, κοινωνικά τραύματα, πολιτικές συγκρούσεις.
Κι όμως, μέσα σε αυτή την ανασφάλεια, δημιουργήθηκε μια καλλιτεχνική γλώσσα που όχι μόνο όρισε τη δεκαετία του ’20, αλλά επηρέασε ολόκληρο τον 20ό αιώνα.
Ένα μεγάλο -και επίκαιρο- αφιέρωμα στο 38ο Πανόραμα Ευρωπαϊκού Κινηματογράφου και μία ανοιχτή συζήτηση σήμερα στο Ινστιτούτο Γκαίτε στην Αθήνα, είναι η αφορμή του άρθρου.
Κεντρική αισθητική της περιόδου ήταν ο γερμανικός εξπρεσιονισμός.
Το «Εργαστήριο του Δρος Καλιγκάρι» του 1920 δεν είναι απλώς μια ιστορική ταινία τρόμου· είναι η αποτύπωση μιας κοινωνίας που παραπατά.
Σκηνικά σχεδόν ζωγραφισμένα στο χέρι, σκιές που διεκδικούν δικό τους ρόλο, παραμορφωμένες προοπτικές που μοιάζουν να φωνάζουν για βοήθεια.
Είναι σινεμά που δεν ενδιαφέρεται για τη ρεαλιστική αναπαράσταση.
Το πρώτο θρίλερ στην κινηματογραφική ιστορία, για την κοινωνία που παραμορφώνεται.
Ταυτόχρονα, αναπτύσσεται στις τέχνες ένα άλλο, εξίσου σημαντικό ρεύμα: η Νέα Αντικειμενικότητα, που χρησιμοποιεί τεχνικές του εξπρεσιονισμού, αλλά με ρεαλιστικότερη προσέγγιση.
Ο Georg Wilhelm Pabst, με ταινίες όπως το Pandora’s Box αποτυπώνει την πραγματικότητα χωρίς μακιγιάρισμα: ηθική κατάρρευση, ανισότητες, σεξουαλική χειραφέτηση, εγκληματικότητα, μια κοινωνία που αλλάζει πιο γρήγορα απ’ όσο αντέχει.
Η Louise Brooks, με το απόλυτο μοντέρνο βλέμμα της, γίνεται σύμβολο τόσο του πρώιμου φεμινισμού όσο και της μοιραίας γυναίκας.
Στο κέντρο όλων αυτών βρίσκεται η UFA, το υπερ-στούντιο που μετέτρεψε τη Γερμανία σε εργαστήριο οπτικών πειραμάτων. Χωρίς την UFA, δεν θα υπήρχαν τα τεράστια σκηνικά στο Metropolis του Fritz Lang, μια ταινία που μέχρι σήμερα ορίζει την αισθητική του δυστοπικού μέλλοντος.
Καθώς η τεχνολογία αλλάζει και ο ήχος μπαίνει στο παιχνίδι, έχουμε την ανεπανάληπτη «Όπερα της Πεντάρας» του Pabst και του Μπρέχτ. Η τύχη της ταινίας μας εισάγει στον Ναζισμό: απαγορεύτηκε από τους Ναζί το 1933, μόλις κατέλαβαν την εξουσία και καταστράφηκε, για να αποκατασταθεί δεκαετίες αργότερα.
Η άνοδος του ναζισμού εξαφανίζει την ελευθερία της δημιουργίας, η UFA μπαίνει στην υπηρεσία της προπαγάνδας, και δεκάδες δημιουργοί φεύγουν για το Χόλιγουντ. Αυτή η «μετανάστευση ταλέντου» αλλάζει για πάντα τον αμερικανικό κινηματογράφο: χωρίς τους εξπρεσιονιστές της Βαϊμάρης, δεν θα υπήρχε film noir ούτε μοντέρνο θρίλερ.
Το σινεμά της Βαϊμάρης παραμένει μέχρι σήμερα μια συγκλονιστική απόδειξη ότι η τέχνη δεν γεννιέται μόνο στις χρυσές εποχές. Μερικές φορές, οι πιο σκοτεινές περίοδοι συνυπάρχουν με δημιουργικό φως. Το είδαμε και στην Ελλάδα τα χρόνια της χρεοκοπίας. Παράλληλα με την εμφάνιση της νεοναζιστικής Χρυσής Αυγής έχουμε την άνθηση δεκάδων νέων θεατρικών ομίλων και εκατοντάδων παραστάσεων.
Το αφιέρωμα στο φετινό Πανόραμα Ευρωπαϊκού Κινηματογράφου δεν κρύβει τους ιστορικούς παραλληλισμούς. Το σινεμά της Βαϊμάρης, γράφει «αποτελεί την καλύτερη καταγραφή της ιστορικής και κοινωνικής περιόδου που οδήγησε στην άνοδο της Ακροδεξιάς και την εμφάνιση του Χίτλερ. Μια εποχή που – δυστυχώς – βρίσκει πολλούς παραλληλισμούς με το παγκόσμιο κλίμα των ημερών μας».
Το «Σύνδρομο του 1933» ένα πολυσυζητημένο πρόσφατο βιβλίο που έγραψε στην Ιταλία ο Siegmund Ginzberg, κάνει τον παραλληλισμό ανάμεσα στη Γερμανία του 1933 και τη σημερινή Ιταλία. Το βιβλίο δεν υποστηρίζει ότι θα επαναληφθεί η τραγωδία των Ναζί και των Ιταλών φασιστών, αλλά θίγει θέματα που βλέπουμε σήμερα: o εθνικισμός, οι αποδιοπομπαίοι τράγοι- μετανάστες, η ελίτ και ο «λαός» και η χειραγώγηση της κοινής γνώμης.
Το «Σύνδρομο του 1933 προειδοποιεί για για τις ευπάθειες των δημοκρατικών κοινωνιών απέναντι στην άνοδο της ακροδεξιάς. Καλεί σε επαγρύπνηση για την προστασία των δημοκρατικών αξιών. Και το ίδιο κάνει το Πανόραμα. Αν σκεφτεί κανείς ότι σε μερικά χρόνια οι κυριότερες ευρωπαϊκές χώρες μπορεί να έχουν ακροδεξιές κυβερνήσεις, το αφιέρωμα είναι και ένα σήμα κινδύνου.
ΥΓ Στο πλαίσιο του Προγράμματος πραγματοποιείται σήμερα Τετάρτη 19 Νοεμβρίου η ημερίδα: «Το Σινεμά της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης».
Συζήτηση πάνω στη σχέση της τότε περιόδου και του κινηματογράφου της με τη σημερινή πολιτική κατάσταση στην Ευρώπη και όχι μόνο.
Ομιλητές:
Rainer Rother, πρώην καλλιτεχνικός διευθυντής της Ταινιοθήκης του Βερολίνου
Γεράσιμος Κουζέλης, Ομότιμος καθηγητής Επιστημολογίας και Κοινωνιολογίας της Γνώσης στο Πανεπιστήμιο Αθηνών
Στέλιος Κούλογλου, δημοσιογράφος
Νίνος Μικελίδης, διευθυντής του Πανοράματος ο οποίο θα συντονίσει και την συζήτηση
ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΓΚΑΙΤΕ (Ομήρου 14-16, Αθήνα), ώρα 16.00 Είσοδος Ελεύθερη.