Στη σημερινή εποχή τα παιδιά κάνουν τα πρώτα τους βήματα σχεδόν σε έναν ψηφιοποιημένο κόσμο και εξοικειώνονται από τη μικρή τους ηλικία με τη χρήση του internet και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Τα παραδοσιακά παιχνίδια στις γειτονιές και τους δρόμους όπως το κρυφτό, του κουτσό, το κυνηγητό, οι κλέφτες και αστυνόμοι έχουν αντικατασταθεί από τα video games και την εικονική πραγματικότητα με την κοινωνικοποίηση να γίνεται on line αντί δια ζώσης.
Την ίδια ρότα ακολουθούν αντίστοιχα και οι κίνδυνοι. Το παραδοσιακό bullying μεταφέρεται στο αχανές και απρόσωπο διαδίκτυο με παιδιά να πέφτουν καθημερινά θύματα του ψηφιακού εκφοβισμού.
Σήμερα στις 11.00 αναμένεται να ανακοινωθεί το σχέδιο της κυβέρνησης για την προστασία των ανηλίκων στα social media. Το εν λόγω σχέδιο κινείται σε τρεις βασικούς άξονες που δεν είναι άλλοι από την ενίσχυση του γονικού ελέγχου, την αντικειμενική πιστοποίηση της ηλικίας και τον διάλογο με τις πλατφόρμες. Οι ανακοινώσεις της Εθνικής Στρατηγικής Προστασίας των Ανηλίκων από τον Εθισμό στο Διαδίκτυο θα γίνουν μάλιστα από τον ίδιο τον πρωθυπουργό, Κυριάκο Μητσοτάκη.
Τι είναι όμως το cyberbullying;
Πρόκειται για οποιαδήποτε πράξη εκφοβισμού, επιθετικότητας, παρενόχλησης, τρομοκρατικής ή αυταρχικής συμπεριφοράς που πραγματοποιείται μέσω της χρήσης των ψηφιακών συσκευών επικοινωνίας, συγκεκριμένα του διαδικτύου και των κινητών τηλεφώνων και η οποία επαναλαμβάνεται.
Στόχος του επιτιθέμενου είναι να προκαλέσει ζημιά ή να βλάψει το θύμα του. Ο ψηφιακός εκφοβισμός μπορεί να είναι άμεσος ή έμμεσος εμπλέκοντας και άλλα άτομα που ενδεχομένως να μην γνωρίζουν καν το θύμα.
Οι μορφές του ψηφιακού εκφοβισμού
Ο ψηφιακός εκφοβισμός μοιάζει πολύ με τον απλό εκφοβισμό, καθώς υπάρχει ο θύτης, το θύμα και οι παρατηρητές και εκδηλώνεται με μια σειρά τρόπους από εκφοβισμό στη διάρκεια ενός διαδραστικού online παιχνιδιού, την αποστολή κειμένων σε μορφή e-mails, η άμεσων μηνυμάτων με προσβλητικό περιεχόμενο μέχρι την κακόβουλη δημοσίευση φωτογραφιών σε μέσα κοινωνικής δικτύωσης (social media) ή άλλες ιστοσελίδες με σκοπό την παρενόχληση, τη δυσφήμιση και τον εκβιασμό.
Οι κίνδυνοι
Το cyberbullying είναι ιδιαίτερα επικίνδυνο καθώς μπορεί να φτάσει μέσα σε λίγο χρόνο σε πολλούς παραλήπτες, τα ηλεκτρονικά μηνύματα είναι σχεδόν αδύνατον να ελεγχθούν, ο θύτης νιώθει ότι μπορεί να παραμείνει ανώνυμος με την έλλειψη της προσωπικής επαφής να μειώνει τις αναστολές αυτού που κάνει, ενώ το θύμα πλήττεται παντού, ακόμα και μέσα στο σπίτι και στον προσωπικό του χώρο όπου σε κάποιες περιπτώσεις εξαναγκάζεται σε αποτρόπαιες πράξεις και επικίνδυνες προκλήσεις.
Τι είναι τα λεγόμενα παιχνίδια προκλήσεων και οι παγίδες που κρύβουν
Τα τελευταία χρόνια τόσο παγκόσμια όσο και στην Ελλάδα εκδηλώνεται με ταχείς ρυθμούς μέσα από το διαδίκτυο μια επικίνδυνη τάση.
Πρόκειται για τις λεγόμενες προκλήσεις (challenge games) στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης που συνήθως παρουσιάζονται υπό τη μορφή βίντεο ή δημοσιεύσεων και καλούν τους χρήστες να συμμετάσχουν, να επαναλάβουν τη δράση και να την μοιραστούν με άλλους.
Οι προκλήσεις συχνά γίνονται γρήγορα δημοφιλείς, καθώς οι χρήστες ενθαρρύνονται να συμμετέχουν, να προκαλούν φίλους και να δημιουργούν μια αίσθηση κοινότητας ή διασκέδασης.
Σε κάποιες όμως εκ των περιπτώσεων αυτά τα «παιγνίδια» περιλαμβάνουν επικίνδυνες ενέργειες, όπως για παράδειγμα άλματα από ύψος ή κατανάλωση ακατάλληλων ουσιών που μπορεί να θέσουν την υγεία και τη ζωή των συμμετεχόντων σε κίνδυνο.
Οι συνέπειες στον ψυχισμό του θύματος
Ο εκφοβισμός έχει αρνητικές συνέπειες για τα παιδιά που τον υφίστανται με δραματικές επιπτώσεις στον ψυχικό τους κόσμο που σε ακραίες μορφές μπορεί να φτάσουν στο να γίνουν τα ίδια βίαια και εκδικητικά ή να οδηγηθούν σε αυτοτραμαυτισμό ακόμη και στην αυτοκτονία.
Τα θύματα παραμελούν τις σχολικές τους υποχρεώσεις και πολλές φορές αποφεύγουν το σχολείο ενώ μπορεί να εκδηλώσουν ψυχοσωματικά προβλήματα, διατροφικές και αναπτυξιακές διαταραχές, πόνους στο στομάχι, διαταραχή στον ύπνο, αίσθημα ντροπής, αμηχανίας, εξευτελισμού, λύπης, κατάθλιψη, αγωνία, συνεχή φόβο και αίσθημα κινδύνου, αίσθημα αποτυχίας, έλλειψη αυτοπεποίθησης και εμπιστοσύνης σε άλλους ανθρώπους, απελπισία και απόγνωση.
Το κενό στον ποινικό κώδικα
Σύμφωνα με τα στατιστικά στοιχεία υποθέσεων που χειρίστηκε η Διεύθυνση Δίωξης Ηλεκτρονικού Εγκλήματος (όχι όλες οι Υπηρεσίες της Ελληνικής Αστυνομίας) την τελευταία τριετία για το αδίκημα 312 Π.Κ. «Σωματική Βλάβη Αδύναμων Ατόμων» στο οποίο θα μπορούσε να ενταχθεί το cyberbullying, ο αριθμός παραμένει σταθερός καθώς το 2022 οι υποθέσεις ήταν 12, τον επόμενο χρόνο 18 και το 2024 τα περιστατικά ήταν 12.
Στο σημείο αυτό πρέπει να επισημανθεί ότι από πλευράς ποινικής αξιολόγησης, το cyberbullying δεν πληροί την αντικειμενική υπόσταση θεσμοθετημένου αυτοτελούς εγκλήματος, αλλά εκδηλώνεται συχνά ως ένα σύνθετο και εμφανώς περίπλοκο φαινόμενο ποικίλων αξιόποινων συμπεριφορών, οι οποίες μπορούν να ενταχθούν στην αντικειμενική υπόσταση πολλών εγκλημάτων (εξύβριση, απειλή, σωματική βλάβη, δυσφήμιση, συκοφαντική δυσφήμιση κ.ά.).
Δεδομένου όμως ότι όλες οι παραπάνω μορφές εντάσσονται σε ένα πλαίσιο αδικημάτων με διαστάσεις απειλής δεν είναι δυνατόν να ενταχθούν αμιγώς σε μία και μοναδική κατηγορία αδικήματος (cyber bullying).
Σύμφωνα με την Διεύθυνση Δίωξης Ηλεκτρονικού Εγκλήματος στα περισσότερα περιστατικά cyberbullying διαπιστώνεται ότι ο δράστης είναι γνωστός του θύματος. Σε αυτήν την περίπτωση, προτιμάται να ενημερωθούν οι γονείς του παιδιού για τη συμπεριφορά του και το σχολείο του (διευθυντής-καθηγητές) και αποφεύγεται η ποινική διερεύνηση της υπόθεσης.
Η ειδική υπηρεσία της ΕΛ.ΑΣ παρατηρεί πως ναι μεν ο συνολικός αριθμός των νέων υποθέσεων που εμπλέκουν ανηλίκους παραμένει σταθερός ετησίως ωστόσο τα ποιοτικά τους χαρακτηριστικά μεταβάλλονται καθώς το cyberbyllying έχει αποκτήσει νέα δυναμική λόγω και της ιδιαίτερης ευκολίας των νέων στην πρόσβαση και χρήση κινητών τηλεφώνων και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης.
Τι πρέπει να γνωρίζουν οι γονείς αλλά και το ίδιο το παιδί
Σε περίπτωση που ένα παιδί δεχθεί εκφοβισμό μέσω διαδικτύου, η Δίωξη Ηλεκτρονικού Εγκλήματος συστήνει μια σειρά σημαντικών ενεργειών:
Να διατηρηθούν τα αποδεικτικά της δράσης, με όσο το δυνστόν περισσότερα στοιχεία όπως ημερομηνίες και ώρες, λογαριασμούς ηλεκτρονικού ταχυδρομείου και επιπλέον να αφαιρεθεί από τις λίστες των «φίλων» αυτός που παρενοχλεί και να ρυθμιστεί το προφίλ σε «ιδιωτικό», αν δεν είναι ήδη.
Σε περίπτωση που η παρενόχληση πραγματοποιηθεί σε κάποια ιστοσελίδα κοινωνικής δικτύωσης (π.χ. Instagram) ο χρήστης να κάνει αναφορά (report) για το περιστατικό στους διαχειριστές της ιστοσελίδας.
Τα στελέχη της Δίωξης επισημαίνουν ότι το παιδί πρέπει απαραίτητα να αναφέρει το περιστατικό σε έναν ενήλικα, είτε στους γονείς είτε σε κάποιον εκπαιδευτικό ή άλλο κοντινό και έμπιστο άνθρωπο.
Από την άλλη πλευρά οι γονείς θα πρέπει να έχουν καλή επικοινωνία με το παιδί, να παρατηρούν τυχόν αλλαγές στη συμπεριφορά του και να το ενημερώνουν για τους κινδύνους που ελλοχεύουν στο διαδίκτυο χωρίς να το δαιμονοποιούν.
Τόσο το ίδιο το παιδί είτε από μόνο του είτε οι γονείς να καταγγέλλουν το περιστατικό καλώντας στη Διεύθυνση Δίωξη Ηλεκτρονικού Εγκλήματος στο 11188.
Μέτρα προστασίας και «Googleyourself!»
Τα εργαλεία προστασίας απέναντι στο cyberbullying είναι αρκετά και μάλιστα πολύ εύκολα εφαρμόσιμα:
Προστατεύουμε τα προσωπικά μας δεδομένα από ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης.
Περιορίζουμε τις διαθέσιμες πληροφορίες για τον εαυτό μας ή την οικογένειά μας, και έτσι μειώνουμε τις πιθανότητες να μπούμε στο στόχαστρο αγνώστων δραστών
Δεν κάνουμε φίλους τους πάντες σε ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης
Δεν ανοίγουμε μηνύματα από αγνώστους
Αποφεύγουμε να κάνουμε αναρτήσεις που μαρτυρούν την τοποθεσία μας
Η Δίωξη Ηλεκτρονικού Εγκλήματος συστήνει στον χρήση ανά τακτά χρονικά διαστήματα να πραγματοποιεί αναζήτηση με το όνομά του ή το ψευδώνυμο που χρησιμοποιεί στο Διαδίκτυο. Με αυτόν τον τρόπο θα μπορεί να εποπτεύει την ηλεκτρονική του παρουσία.
Ο ρόλος της ΔΙ.Δ.Η.Ε. (Διεύθυνσης Δίωξης Ηλεκτρονικού Εγκκήματος) είναι να επεμβαίνει σε αστυνομική και ποινική διερεύνηση σοβαρών περιπτώσεων όπου απειλείται η ψυχική και σωματική υγεία του παιδιού. Σε κάθε άλλη περίπτωση λειτουργεί μεσολαβητικά και συμβουλευτικά ώστε να επιλυθεί το ζήτημα εντός της σχολικής κοινότητας.
Επίσης προχωρά σε μια σειρά δράσεων σε όλη τη χώρα και συνεργάζεται με φορείς σε θέματα ενημέρωσης και πρόληψης για την αντιμετώπιση των κινδύνων που σχετίζονται με τις νέες τεχνολογίες, τους κινδύνους που ελλοχεύουν στις ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης, κ.ά..
Να σημειωθεί ότι από το Υπουργείο Προστασίας του Πολίτη και την Ελληνική Αστυνομία έχει δημιουργηθεί η εφαρμογή SafeYOUthApp (https://www.safeyouth.gov.gr/) η οποία διαθέτει εργαλειοθήκη με σύγχρονες και εύχρηστες δυνατότητες επικοινωνίας με την Ελληνική Αστυνομία.