Τα πανεπιστήμια στις Ηνωμένες Πολιτείες είναι ονειρεμένα. Το φυσικό περιβάλλον, οι εγκαταστάσεις, το ανθρώπινο δυναμικό αγκαλιάζουν, ενθαρρύνουν κάθε παιδί «φανατικό για γράμματα», που λέει και ο Καβάφης.
Θέλεις να εγκύψεις στην τεχνητή νοημοσύνη, στη ρομποτική; Στη Φιλαδέλφεια, το 1945, κατασκευάστηκε ο πρώτος ηλεκτρονικός υπολογιστής. Είχε διαστάσεις δωματίου, λειτουργούσε με λυχνίες, τον χειρίζονταν αποκλειστικά σχεδόν γυναίκες, εκείνες αποκαλούνταν τότε κομπιούτερ, όχι το μηχάνημα… Σε θέλγουν τα οικονομικά; Η σχολή του Πανεπιστημίου του Σικάγου σε περιμένει, να εξελίξεις τα διδάγματά της ή να τα ανατρέψεις. Αναζητάς προσωπικό δρόμο προς τη γνώση; Στο Brown University μπορείς να επιλέξεις ανάμεσα σε διακόσια μαθήματα, να συνδυάσεις το μπαλέτο με το μάρκετινγκ, την τέχνη του γυαλιού με τη μεσαιωνική ιστορία. Σε οτιδήποτε και αν λαχταράς να εμβαθύνεις, θα βρεθεί εκείνος που θα στο διδάξει. Σου ανοίγουν εν ολίγοις οι σπουδές στην Αμερική το μυαλό. Σου εξασφαλίζουν χρόνια μεστά από γνώσεις κι εμπειρίες. Αρκεί να πληρώνεις – ή να πληρώνει κάποιος άλλος για λογαριασμό σου – τα δίδακτρα. Τα οποία κυμαίνονται από σαράντα μέχρι εβδομήντα χιλιάδες δολάρια. Πρόσθεσε διαμονή, διατροφή, βιβλία ακόμα – ακόμα, το ετήσιο κόστος αγγίζει τις εκατό χιλιάδες!
Απευθύνονται συνεπώς τα εκεί πανεπιστήμια αποκλειστικά στους πλούσιους; Θα ήταν κάτι τέτοιο εκτός από κατάφωρα άδικο και εντελώς ανόητο. Αλίμονο στην κοινωνία που δεν αξιοποιεί τα ταλέντα της από όπου και αν προέρχονται. Καμαρώνουν οι Αμερικανοί που ο Λίνκολν είχε γεννηθεί σε μια καλύβα από αναλφάβητους γονείς. Που ο Μπιλ Κλίντον πέρασε τα πρώτα χρόνια του υιοθετημένος από έναν μέθυσο – θα μπορούσε να έχει μαραζώσει στο περιθώριο, άδραξε ωστόσο κάθε ευκαιρία, έγινε ο ίδιος το πεπρωμένο του. Προσφέρει σήμερα το αμερικάνικο εκπαιδευτικό σύστημα ευκαιρίες; Ναι, άμα είσαι προφανώς ιδιοφυής, παιδί-θαύμα. Προικισμένος αθλητής, να ενισχύσεις την ομάδα του πανεπιστημίου στο μπάσκετ ή και στο υποβρύχιο χόκεϊ ακόμα. Εάν ανήκεις σε μια βάναυσα καταπιεσμένη μειονότητα. Εάν προέρχεσαι από μια κατεστραμμένη χώρα… Ειδάλλως; Θα υπογράψεις συμβόλαιο με κάποια τράπεζα. Εκείνη θα αναλάβει τις σπούδες σου κι εσύ την υποχρέωση να αποπληρώνεις με τόκο το δάνειο, ίσως και μετά τα σαράντα σου.
Αντιλαμβάνεσθε τον βαθμό της δέσμευσης. Να κυνηγάς μονίμως την πιο προσοδοφόρα εργασία. Εάν είσαι, για παράδειγμα, γιατρός, να διαλέγεις την ειδικότητα που πληρώνει καλύτερα – «έχουμε πήξει στους νευροχειρουργούς» μου έλεγε ένας φίλος στο Ροντ Αϊλαντ «και ψάχνουμε με το τουφέκι παθολόγο!». Θέλεις να φέρεις τη ζωή σου τούμπα; Σε εμποδίζουν αόρατες πλην ατσάλινες κλωστές. Κι άμα πεθάνεις; Τότε μονάχα γλίτωσες. Για αυτό το ενυπόθηκο δάνειο στα αγγλικά λέγεται mortgage. Διότι τελεί υπό την αίρεση του «mort». Του θανάτου.
Οι άσχετοι και οι επιπόλαιοι χλευάζουν τους Αμερικανούς επειδή ασχολούνται τάχα διαρκώς με τα λεφτά. Σάμπως υπάρχει διαφορετική επιλογή. Εχεις ιδιόκτητο διαμέρισμα στη Φιλαδέλφεια; Δίνεις για κοινόχρηστα δύο χιλιάρικα τον μήνα. Στέλνεις τα παιδιά σου σε δημόσιο σχολείο; Ο φόρος εκπαίδευσης υπερβαίνει τα δίδακτρα των καλύτερων ιδιωτικών. Να μη μιλήσουμε για την κοινωνική ασφάλιση. Οι περισσότεροι από όσους συνάντησα στο υπερατλαντικό ταξίδι μου σκοπεύουν να δουλεύουν μέχρι τα βαθιά τους γεράματα. Με τη σύνταξη ίσα που επιβιώνεις. Εκτός αν έχεις επενδύσει αποδοτικά τις οικονομίες μιας ζωής. Η φτώχεια στην Αμερική αποτελεί τη σκοτεινή, τη ζοφερή πλευρά της σελήνης. Περνώντας από τις «υποβαθμισμένες» – τι ευφημισμός! – γειτονιές, βλέπεις ετοιμόρροπα κτίρια, ανθρώπους μεθυσμένους ή μαστουρωμένους να παραδέρνουν, παρέες εφήβων που το μάτι τους γυαλίζει και το όπλο φουσκώνει στις τσέπες τους. Οταν σε αντιμετωπίζουν σαν μαύρο, ισπανόφωνο ή λευκό σκουπίδι, επόμενο κι εσύ να ζεις έξω νου και νόμου.
Κοινωνία δύο ταχυτήτων. Προς τα εκεί οδεύει, φοβάμαι, όλος ο δυτικός κόσμος. Μη εξαιρουμένης της Ελλάδας. Κάτω από τα ευήλια σπίτια μας, τις απολαύσεις, τις αναζητήσεις μας, ένα καζάνι θα βράζει. Και θα εκραγεί ενώ εμείς θα τυρβάζουμε περί των ταυτοτήτων και της πολιτικώς ορθής γλώσσας.