Άφωνοι οι αρχαιολόγοι: Βρέθηκε ένα εξωτικό βάζο ελεφαντόδοντου με μια έκπληξη στο εσωτερικό – Θάφτηκε τελετουργικά πριν από 6.000 χρόνια
Περισσότερα από 6.000 χρόνια πριν οι άνθρωποι του Ισραήλ της Χαλκολιθικής Περιόδου είχαν στενούς δεσμούς με την Αίγυπτο. Αυτό είναι το συμπέρασμα ισραηλινών αρχαιολόγων με βάση το περίγραμμα αυτού του τόσο ιδιαίτερου αγγείου.
Ένα βάζο από ελεφαντοστό που βρέθηκε σε ένα χώρο της Χαλκολιθικής Περιόδου, κοντά στο Μπερ Σεβά φαίνεται να έχει θαφτεί τελετουργικά πριν από 6.000 χρόνια, αποκάλυψε την τρίτη η Ισραηλινή Αρχή Αρχαιοτήτων.
Η μοναδική ιδιαιτερότητα του τόσο περίτεχνα σχεδιασμένου ευρήματος που έγινε κατά τη διάρκεια της ανασκαφής του Χόρβατ Ράκικ (Horvat Raqiq), από την IAA, είναι πολύπλευρη, αλλά σε κάθε περίπτωση η ανακάλυψη του ελεφάντινου αμφορίσκου – μικρού βάζου – σε μία περιοχή όπου κανένας ελέφαντας δεν είχε πατήσει για σχεδόν μισό εκατομμύριο χρόνια, ενισχύει την υπόθεση των πολιτιστικών δεσμών μεταξύ της κοιλάδας Μπερ Σεβά και της αρχαίας Αιγύπτου πριν από 6.000 χρόνια, εξηγούν οι αρχαιολόγοι.
Η ιστορία μας ξεκινά το 2020, με την ανασκαφή ενός χαλκολιθικού οικισμού στο Horvat Raqiq, υπό την ηγεσία του Avishai Levi-Hevroni και Martin Pasternak της IAA. Μεγάλο μέρος του ύστερου προϊστορικού οικισμού στο Νεγκέβ είναι υπόγειο, με σκαμμένους θαλάμους και σήραγγες στο μαλακό έδαφος με ασβεστούχο πηλό.
Προς το τέλος του εγχειρήματος, ο φωτογράφος της IAA, Emil Aladjem, παρατήρησε το χείλος ενός αντικειμένου από βασάλτη. Εξερευνώντας την περιοχή, οι αρχαιολόγοι ανακάλυψαν τρία μεγάλα κύπελλα επιδέξια κατασκευασμένα από τον ηφαιστειακό βράχο, με μία έκπληξη στο εσωτερικό τους. To ένα μπολ είχε μπει σε άλλο μπολ, όπως τα οργανώνουμε για να χωρέσουν στο ντουλάπι.
Όταν αφαιρέθηκε το πάνω μέρος, το κάτω μέρος βρέθηκε γεμάτο χώμα. Και σε αυτό το υπόστρωμα, βρίσκονται τα θρυμματισμένα κομμάτια ενός δοχείου από ελεφαντόδοντο – “ένα σπάνιο και πολύτιμο υλικό”, επισημαίνει η IAA.
Θραύσματα αγγείου πριν από την αποκατάσταση από την Αρχή Αρχαιοτήτων του Ισραήλ. (Ianir Milevski/IAA)
Στο πλαίσιο της μελέτης του προϊστορικού Ισραήλ (καθώς και του βιβλικού Ισραήλ), έχει βρεθεί το ελεφαντόδοντο (και του βιβλικού επίσης Ισραήλ), αλλά μέχρι τώρα δεν έχει ανακαλυφθεί τίποτα σαν αυτό, πόσω μάλλον να είναι τελετουργικά θαμμένο μέσα σε τρία αναμφισβήτητα πολύτιμα κύπελλα, λέει ο Δρ. Ianir Milevski, πρώην επικεφαλής του προϊστορικού τμήματος της Ισραηλινής Αρχής Αρχαιοτήτων που συνδέεται με το Εθνικό Συμβούλιο Έρευνας της Αργεντινής.
Δεν έχουν βρεθεί ούτε αντικείμενα παρόμοια με αυτόν τον αμφορίσκο, οπουδήποτε στο νότιο Λεβάντε, ή ακόμα και στην Αίγυπτο, με βάση τις αναλυτικότερες γνώσεις του, βασισμένες σε συζητήσεις με συναδέλφους και τη βιβλιογραφική του μελέτη.
Ενισχύονται οι υποθέσεις για διασυνδέσεις με του προϊστορικού Ισραήλ με την Αίγυπτο
Γεγονός που εγείρει το ερώτημα γιατί οι αρχαιολόγοι πιστεύουν αυτό το δοχείο και η ταφή του αποτελούν εγγύηση για τις σχέσεις με την Αίγυπτο πριν από 6.000 χρόνια. Η απάντηση έγκειται τόσο στην ουσία όσο και στην μορφή.
Πρώτα ας δούμε το αγγείο. Οι μοναδικές του ιδιότητες περιλαμβάνουν το σφαιρικό του σχήμα και δύο ζεύγη μικρών λαβών, το ένα στον «ώμο» του βάζου κοντά στο χείλος και το άλλο κοντά στη βάση. Η μορφή του αποκαλύφθηκε μέσω της διαδικασίας συντήρησης και αποκατάστασης με επικεφαλής την Olga Negnevitsky, ειδική στη διατήρηση του ελεφαντόδοντου.
Μεγάλα κύπελλα από βασάλτη που χρησιμοποιήθηκαν σε ένα σπασμένο αγγείο από ελεφαντόδοντο πριν από 6.000 χρόνια, που βρέθηκε κοντά στην Beersheva. (Davida Dagan/IAA)
“Η αρχαιολογία είναι η τέχνη όσων ανευρίσκονται και των 20 που δεν ανευρίσκονται— στην αρχαιολογία, η αντίληψη είναι μερικές φορές πολύ διαστρεβλωμένη. Ο κόσμος πιστεύει πως αυτή είναι η πραγματικότητα, αλλά δεν είναι, αυτό βρήκαμε”, εξηγεί ο Milevski. Μπορεί αμφορίσκοι από ελεφαντόδοντο με λαβές στον ώμο και τον πυθμένα να βρίσκονταν σε όλον τον τόπο, αλλά αυτό είναι το μόνο που βρέθηκε μέχρι στιγμής. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο αμφορίσκος θάφτηκε σπασμένος, δεν είχε σπάσει εκ των υστέρων. Ο Milevski προσθέτει πως όλο αυτό χρονολογείται από το γενικό πλαίσιο και την τυπολογία των σκευών από βασάλτη, τα οποία είναι σαφώς Χαλκολιθικά.
Αξίζει επίσης να τονιστεί ότι οι αρχαιολόγοι είχαν βρει ένα άλλο μικρό αλλά διαφορετικά διαμορφωμένο δοχείο ελεφαντόδοντου στο Μπερ Σεβά και ένα θραύσμα ελεφαντόδοντου κοντά στη σύγχρονη πόλη. “Πιθανότατα να είναι από την ίδια εποχή”, αναφέρει ο Milevski στο Haaretz τηλεφωνικά. Το ένα είναι επίσης κατασκευασμένο από ελεφαντόδοντο.
Ο ελέφαντας εξαφανίστηκε στο Ισραήλ πριν από 400.000 χρόνια. Ο ιπποπόταμος αφανίστηκε απ’ την περιοχή πριν από 3.000 χρόνια. Το μεγαλύτερο μέρος του ελεφαντόδοντου που βρέθηκε στο πλαίσιο του Χαλκολιθικού Ισραήλ, όπως στο Ναχάλ Μισμάρ και σε μερικές τοποθεσίες στην πεδιάδα Σαρον, προέρχεται από τον ιπποπόταμο, αλλά δεν χρησιμοποιήθηκε για την κατασκευή αγγείων, αλλά μόνο για την κατασκευή ειδωλίων και εργαλείων.
Οι ειδικοί μπορούν να διακρίνουν μεταξύ αρχαίου ελέφαντα και αρχαίου ιπποπόταμου, κάτι που έγινε εδώ από τον Milevski και τη Δρ. Liora Kolska Horwitz. Δεδομένου ότι αυτό το δοχείο ήταν από ελέφαντα, η πρώτη ύλη δεν ήταν εγχώρια.
Αρχαίο αγγείο από ελεφαντόδοντο ηλικίας 6.000 ετών ανακαλύφθηκε κοντά στη Beersheba. (Dafna Gazit/IAA)
Θεωρητικά, επισημαίνει ο Milevski, ο χαυλιόδοντας (ή το ολοκληρωμένο αγγείο) θα μπορούσε να προέρχεται είτε από έναν αφρικανικό ελέφαντα είτε από έναν ασιατικό. Η ανάλυση ισοτόπων, η οποία είναι προγραμματισμένη να πραγματοποιηθεί από τον Kolska Horowitz, θα μπορούσε να δώσει οριστική απάντηση για το πού μεγάλωσε το ζώο, αλλά μπορούμε να είμαστε σίγουροι ότι δεν ήταν στο Ισραήλ, επειδή δεν υπήρχαν ελέφαντες εδώ κατά τη Χαλκολιθική εποχή.
Ελέφαντες υπήρχαν στην Αίγυπτο. “Ο ελέφαντας έζησε σε όλη την Αίγυπτο κατά τη διάρκεια της Παλαιολιθικής και της Νεολιθικής περιόδου μέχρι τη Νεολιθική (Χαλκολιθική) περίοδο (4.000 π.Χ.). Αρκετές προδυναστικές απεικονίσεις ελεφάντων είναι γνωστές από αυτήν την εποχή”, σύμφωνα με δημοσίευση του 2016 με τίτλο “Ελέφαντας στην αρχαία Αίγυπτο (Μια Φιλολογική – Θρησκευτική Μελέτη)”.
Ο Milevski θεωρεί πιο εύλογη την αφρικανική καταγωγή, και σημειώνει ότι εισήχθησαν είτε ο χαυλιόδοντας είτε το τελικό σκεύος. Το αγγείο θα μπορούσε να είχε κατασκευαστεί οπουδήποτε στη Βόρεια Αφρική, καθώς η Αίγυπτος είχε δεσμούς με τους πολιτισμούς της Νουβίας, ή σε κάποιο τοπικό εργαστήριο. Η εισαγωγή “ακατέργαστου” χαυλιόδοντα και η επεξεργασία του εδώ δεν θα ήταν άλλωστε, τόσο δύσκολη.
Λοιπόν, τι έχουμε; Ένα μοναδικού σχήματος αγγείο, κατασκευασμένο από ελεφαντόδοντο, πιθανώς από αφρικανικό, το οποίο στην κοιλάδα Sheva της Χαλκολιθικής Be’er, η οποία περιλάμβανε επίσης ειδώλια από κέρατο ιπποπόταμου, τα οποία φιλοτεχνήθηκαν σύμφωνα την αιγυπτιακή τεχνοτροπία (δηλαδή, τον πολιτισμό των Βαδαρών, που ήταν η αιγυπτιακή εκδοχή της Χαλκολιθικής εποχής).
“Πρέπει να συνδέσουμε όλα αυτά με το ίδιο φαινόμενο: τη σχέση τους με την Αίγυπτο” συνοψίζει ο Milevski. “Ίσως να υπήρξε κάποιου είδους ανταλλαγή ιδεών. Ή ίσως οι ντόπιοι τεχνίτες να εκπαιδεύτηκαν εκεί. Ακόμη, μπορεί οι Αιγύπτιοι να ήρθαν στην Εγγύς Ανατολή και να έζησαν εδώ. Η εικονογραφία ωστόσο, των ειδώλων είναι αιγυπτιακή, όχι τοπική.”
Ανοίγοντας τα μεγάλα κύπελλα από βασάλτη που χρησιμοποιήθηκαν σε ένα σπασμένο σκάφος από ελεφαντόδοντο πριν από 6.000 χρόνια κοντά στο Beersheva. (Davida Dagan/IAA)
Γιατί όμως οι αρχαιολόγοι θεωρούν ότι αυτό το σπασμένο βάζο, εισαγόμενο ή τοπικά κατασκευασμένο, 6.000 χρόνια πριν, ήταν τελετουργικά ενταφιασμένο; Επειδή η συναρμολόγηση, τα κύπελλα και τα σκεύη, βρέθηκαν σε ένα λάκκο, στο πλαίσιο ενός οικισμού από τη Χαλκολιθική περίοδο που, όπως οι πολιτισμοί πριν και μετά από αυτόν, υιοθέτησε τη δευτερογενή ταφή.
Δευτερογενής ταφή σημαίνει ότι, μετά τη διάσπαση του σώματος, συλλέγοντα τα οστά και τοποθετούνται σε οστεοφυλάκιο, το οποίο είναι ενταφιασμένο. Αυτό γινόταν σε ένα ευρύ φάσμα πολιτισμών σε όλο τον κόσμο, από την προϊστορική έως τη ρωμαϊκή περίοδο.
Το εξωτικό αυτό δοχείο προφανώς ήταν αντικείμενο λατρείας. Αν έσπασε κατά λάθος και στη συνέχεια θρηνήθηκε και θάφτηκε, ή έσπασε για την υποτιθέμενη κηδεία του, αυτό δεν μπορεί να είναι γνωστό, αλλά ο Milevski υποπτεύεται τελετουργικό.
“Στους ακαδημαϊκούς κύκλους, είναι γενικά αποδεκτό ότι τα ειδώλια και τα σπασμένα αποθέματα, και οι ταφές των αγγείων, ήταν μέρος των πολιτιστικών τελετουργικών δραστηριοτήτων”, ανέφερε η IAA.
Σε προηγούμενη ανασκαφή του, ο Milevski αναφέρει ότι ανακάλυψε ένα σπασμένο ανθρώπινο αγαλματίδιο μέσα σε οστεοφυλάκιο. “Τα κύπελλα δεν είναι μοναδικά αλλά θα ήταν πολύτιμα γιατί ήταν πολύ καλά κατασκευασμένα, με διακόσμηση – και η πρώτη ύλη δεν είναι εγχώρια. Φτιάχνονται από βασάλτη της Ιορδανίας ή από την περιοχή της Θάλασσας της Γαλιλαίας, του Γκολάν ή του ποταμού Γιαρμούκ, ή ανατολικά της Νεκρής Θάλασσας στην Ιορδανία”.
Στο Ισραήλ δεν υπάρχουν ενεργά ηφαίστεια, αλλά υπάρχουν δεκάδες αδρανή στον βορρά. Για την ακρίβεια, τα Υψώματα Γκολάν είναι ένα ηφαιστειακό οροπέδιο. Το ελεφαντόδοντο για το αγγείο και το βασάλτη έπρεπε να ανασυρθούν σε μεγάλες αποστάσεις, εκατοντάδες χιλιόμετρα, πριν φτάσουν στη θέση όπου τελικά βρέθηκαν, σε ένα λάκκο δίπλα στο Μπερ Σεβά.
Το αγγείο και τ’ αντικείμενα που το πλαισιώνουν, θα παρουσιαστούν στο κοινό την Πέμπτη, στο ετήσιο συνέδριο της Ισραηλινής Προϊστορικής Εταιρείας στην Ιερουσαλήμ στην Εθνική Πανεπιστημιούπολη Jay και Jeannie Schottenstein.